Boekenclub: Harry Potter en de Trammelant Rondom J.K. Rowling

Een tijdje terug was het alweer de vierde editie van de DWARSe boekenclub. Midden in de koude winter, had de Frequente Activiteiten Commissie een knus idee: Harry Potter lezen voor wat ontspanning tijdens deze lange en eenzame maanden. Hoewel deze boekenserie voor velen nostalgische herinneringen oproept van vroeger, is het er ook een waar veel controverse over is geweest na aanleiding van de uitspraken van de schrijfster. Vandaar was vooral ook J.K. Rowling het onderwerp van de avond, naast discussies over lot en de afwezigheid van een vijand in het derde boek (en ook veel zaken die in de verste verte niet met Harry Potter te maken hadden), maar ook vooral: kun je een boek wel scheiden van de maker?

De controverse rondom Rowling begon wanneer zij op twitter negatief reageerde op de zinsnede ‘mensen die menstrueren’, omdat ze vond dat dit omschreven moest worden als ‘vrouwen’. Na aanleiding van deze opmerking kreeg ze een grote lading kritiek over zich heen, omdat ze met deze tweet mensen buitensloot die in een mannenlichaam zijn geboren, maar zich altijd vrouw hebben gevoeld en daarom niet menstrueren. Veel fans reageerden dat trans vrouwen ook vrouwen zijn. De ophef werd hernieuwd toen Rowling haar nieuwe bestseller ‘Troubled Blood’ uitbracht, onder het pseudoniem Robert Galbraith. De kritiek is gericht op een specifiek passage in het boek, waarbij een mannelijke seriemoordenaar zich voordeed als een vrouw, om op die manier vrouwen te lokken. Dit personage doet denken aan een bestaande complottheorie over transgender mensen, waarin mannen zich verkleden als vrouwen, om zo in ruimtes kunnen komen die alleen toegankelijk zijn voor vrouwen, bijvoorbeeld toiletten, en op die manier vrij geweld konden plegen. Critici vonden dit een vorm van verdachtmaking van trans mensen, en daardoor ook wel de laatste druppel in het debat. De controversiële tweets en deze passage zijn namelijk niet de enige schadelijke uitlatingen die vanuit J.K. Rowling kwamen. Fans en volgers riepen daarom op om de schrijfster te ‘cancellen’, ofwel om te stoppen met het kopen of lezen van haar boeken, dus ook de Harry Potter-serie.

Cancel culture is iets wat de laatste jaren steeds meer op de voorgrond is gekomen. Het betekent dat er wordt ‘afgerekend’ met bekende mensen die sociaal ongewenste uitspraken hebben gedaan of gedrag hebben vertoond. Dit sluit ook weer aan bij het ‘Art versus Artist’-debat, ook wel de vraag of kunst gescheiden kan worden van de kunstenaar: in dit geval de Harry Potter-serie met J.K. Rowling. Kort nadat Rowling haar nieuwe boek uitbracht, kwam er een open brief naar voren die ondertekend was door 153 mensen, waaronder veelal wetenschappers, denkers en schrijvers (onder andere J.K. Rowling), die zich uitspraken tegen de cancel culture. Dit zou dus gezien kunnen worden als een oproep vóór de scheiding tussen boek en schrijver. Aan de andere kant wekte voor velen de passage over de seriemoordenaar met een pruik op te veel woede om de Harry Potter-serie nog los van de schrijfster te zien: een argument tegen de scheiding dus. 

Over het algemeen is het een discussie die steeds lastiger aan het worden is. De afgelopen jaren, vooral door de opkomst van social media, zijn schrijvers, of kunstenaars in het algemeen, veel meer in de aandacht. Zo hebben ze veel volgers op hun pagina’s, maar sluiten ook vaker aan bij televisieprogramma’s. Op die manier wordt het moeilijker om de wereldbeelden die zij uiten in de echte wereld te onderscheiden van degene die in het kunstwerk worden aangekaart. 

Geschreven door Sophie Middelhuis