Spoedcursus Waterschapsverkiezingen

Op 20 maart mogen we weer naar de stembus, zowel voor Provinciale Staten als voor de Waterschappen. Weinig mensen weten weten echter wat Waterschappen precies zijn en waar ze op moeten letten bij de aanstaande verkiezingen. Ook de commissie Pact (Politiek Amsterdam Commissie Team) zat met deze vragen en ging daarom op 12 maart naar de ‘Waterschapshow’ in Pakhuis de Zwijger. Wat doen de Waterschappen, waarom is het belangrijk om te gaan stemmen en op wie dan?

Waterschappen zijn eeuwenoude instituties; het eerste Waterschap in Nederland werd in 1255 opgericht en bestaat nog steeds. Nederland telt 21 Waterschappen en het grootste deel van Amsterdam (maar niet de hele stad!) valt onder Waterschap Amstel Gooi & Vecht (AGV). Waterschappen hebben vier taken, namelijk (1) bescherming tegen water, (2) genoeg water voor iedereen, (3) schoon water en (4) aanpak van klimaatproblemen. Petra van Dam, hoogleraar waterschapsgeschiedenis, legde in de Waterschapshow uit hoe dit takenpakket zich verhoudt tot de manier van bestuur. Oorspronkelijk hielden Waterschappen zich enkel bezig met de kwantiteit van water; ze beschermden ons laagliggende land met behulp van dijken en ze reguleerden het waterpeil. Landbezitters betaalden belasting, die per oppervlakte-eenheid werd berekend. Diezelfde landbezitters werden via zogenaamde ‘kwaliteitszetels’ vertegenwoordigd in het bestuur. In 1970 kwam hier met de invoering van de Wet Verontreiniging Oppervlaktewateren (WVO) verandering in. Middels deze wet kregen Waterschappen er een taak bij, namelijk waterkwaliteit. Sindsdien zijn Waterschappen verantwoordelijk voor het zuiveren van huishoudelijk afvalwater en betalen ook huishoudens Waterschapsbelasting. In lijn met het bekende principe ‘no taxation without representation’ hebben alle burgers sindsdien ook stemrecht voor de Waterschappen. Het oude systeem is echter niet volledig omgegooid; grote grondeigenaren hebben nog altijd ‘geborgde zetels’ (voorheen kwaliteitszetels) in het bestuur.

Dat brengt ons bij de huidige bestuurlijke indeling van Waterschappen. Waterschappen hebben een dijkgraaf, een algemeen bestuur en een dagelijks bestuur. De dijkgraaf, voor AGV momenteel Gerard van den Top, is vergelijkbaar met de burgemeester van een gemeente. Hij is voor zes jaar benoemd door de koning en is de voorzitter van zowel het algemeen als het dagelijks bestuur. Het algemeen bestuur, waar de komende verkiezingen om draaien, is vergelijkbaar met de gemeenteraad. Het is verantwoordelijk voor het nemen van besluiten en voor het controleren van het dagelijks bestuur. Het algemeen bestuur bestaat uit 30 zetels, waarvan er 23 verkiesbaar zijn. Hiervoor staan twaalf partijen op de kieslijst, zowel landelijke als lokale partijen. De andere zeven zijn de geborgde zetels, die worden bezet door vertegenwoordigers van natuurbeheerders (1 zetel), landbouwers (3 zetels) en bedrijven (3 zetels). Tot slot is er het dagelijks bestuur, wat vergelijkbaar is met de wethouders in een gemeente. Het dagelijks bestuur wordt gekozen door het algemeen bestuur en is samen met de dijkgraaf verantwoordelijk voor de dagelijkse gang van zaken.

Nu duidelijk is hoe de Waterschappen in elkaar zitten rest de vraag waarom het belangrijk is om ervoor te stemmen. Want iedereen is toch tegen overstromingen en voor schoon water? Waterschappen nemen echter voortdurend politieke keuzes, over uiteenlopende onderwerpen. Neem bijvoorbeeld de hoogte van het waterpeil, wat in eerste instantie een vrij technische aangelegenheid lijkt. Hoogleraar aquatische ecologie Leon Lamers sprak hierover op de Waterschapshow en schreef er tevens een opiniestuk over in het NRC. Nederland bestaat grotendeels uit veengrond, een moerassige bodemsoort. Om landbouw en ander bodemgebruik mogelijk te maken verlagen mensen (via de Waterschappen) al sinds jaar en dag het waterpeil. Hoewel dit grote delen van Nederland toegankelijk heeft gemaakt voor menselijke ontwikkeling heeft het ook nadelige gevolgen gehad. De bodem daalt, gebouwen en infrastructuur verzakken, koolstof dat eeuwenlang als veen lag opgeslagen komt als broeikasgas de atmosfeer in en Nederland komt nog verder onder de zeespiegel te liggen. In reactie op bodemdaling wil onder andere de landbouw een verdere daling van het waterpeil, wat de bovenstaande ontwikkelingen weer versterkt. Hoewel verlaging van het waterpeil niet de enige factor is die bodemdaling beïnvloedt – klimaatverandering en bebouwing spelen bijvoorbeeld ook een rol – is het wel een zeer belangrijk element. De Waterschappen zijn verantwoordelijk voor het reguleren van de hoogte van het waterpeil. Over het algemeen willen landbouw-gezinde partijen zoals het CDA (en de geborgde landbouwzetels) het waterpeil verlagen, terwijl groenere partijen het peil willen vasthouden of zelfs verhogen. Het betreft hier dus een politieke keuze met (grote) gevolgen voor mens en natuur.

Een andere politieke kwestie binnen het Waterschap betreft de omvang van de duurzame ambities. De laatste decennia komt de aanpak van klimaatproblemen steeds meer naar voren als nieuwe taak voor Waterschappen. Vanuit hun verantwoordelijkheid voor dijken zijn ze sowieso betrokken bij klimaatadaptatie (= klimaataanpassing), maar Waterschappen houden zich ook bezig met mitigatie (= het tegengaan van klimaatverandering). Ze kunnen een voorloper worden in de circulaire economie en de energietransitie, bijvoorbeeld door warmte op te wekken uit afvalwater, door biogas te produceren of door afvalstoffen in waterzuiveringsinstallaties te recyclen. De vraag is in hoeverre Waterschappen zich met dergelijke zaken moeten bezighouden: moeten ze zich focussen op hun oorspronkelijke taken -kwaliteit en kwantiteit van water- en die zo duurzaam mogelijk uitvoeren, of moeten ze een aanjager van de duurzame transitie worden? En mag de Waterschapsbelasting daarvoor verhoogd worden? De meningen hierover lopen uiteen. Zo ziet de PvdD het Waterschap het liefst als ‘grondstoffenfabriek’ in de circulaire economie en ziet Water Natuurlijk circulariteit en de energietransitie als ‘topprioriteiten’. De Groenen stellen daarbij dat duurzame investeringen van nu zich op lange termijn zullen terugbetalen. De VVD wil de huidige kerntaken zo duurzaam mogelijk uitvoeren en wil daarnaast proactief groen investeren, maar alleen in duidelijk rendabele projecten. Ook de PvdA wil blijven inzetten op duurzaamheid, maar zonder de belastingen te verhogen. Een reden hiervoor is dat de Waterschapsbelasting niet inkomensafhankelijk is, omdat Waterschappen geen inkomenspolitiek mogen bedrijven. Een lastenverzwaring is daardoor onevenredig zwaar voor lage inkomens. De Socialistische Waterschapsvereniging stelt in die context dat het Waterschap geen groene koploper hoeft te zijn.

De hoogte van het waterpeil en de duurzame ambities van het Waterschap zijn slechts twee voorbeelden van politieke keuzes die in het Waterschap gemaakt worden. Voorbeelden van andere kwesties zijn biodiversiteit, microverontreinigingen en regenbestendigheid van steden. Het zijn allemaal belangrijke thema’s, over de toekomst van de natuur en het klimaat in ons land. Je stem op 20 maart gaat dus wel degelijk ergens over. Maar op wie kun je eigenlijk stemmen? Er doen twaalf partijen mee aan de komende Waterschapsverkiezingen, namelijk de VVD, de PvdA, Water Natuurlijk, PvdD, CDA, de Groenen, 50PLUS, de Socialistische Waterschapsvereniging, Forum Duurzaam Effectief Waterschap, de Republikeinse Politieke Partij, QUEER en CU. Er doen dus zowel landelijke als lokale partijen mee, maar opmerkelijk is dat GroenLinks en D66 niet verkiesbaar zijn. Partijen die relatief dicht bij GroenLinks staan zijn de PvdA, de PvdD, Water Natuurlijk en de Groenen. Omdat de PvdA en de PvdD relatief bekend zijn zal ik hier ingaan op de in mijn ogen relevante maar onbekende partijen: Water Natuurlijk en de Groenen.

Water Natuurlijk (WN) is een Waterschapspartij die is opgericht door natuur-, recreatie en milieu-organisaties. Hoewel het een onafhankelijke partij is wordt het officieel gesteund door GroenLinks en D66, die zelf niet verkiesbaar zijn. Ook de Groenen is een milieuvriendelijke partij die natuur en klimaat hoog in het vaandel heeft staan. De partij is een bottom-up organisatie die is gelieerd aan Code Oranje (provinciaal niveau), aan de Piratenpartij (landelijk niveau) en aan de Greens (Europees parlement). Zowel de Water Natuurlijk als de Groenen hechten veel waarde aan natuur, milieu en klimaat. Zo willen beide partijen zich inzetten voor meer biodiversiteit, voor een energieneutraal Waterschap in 2023, voor de filtering van medicijnen en voor een duurzaam waterpeil. Op de website van zowel de Groenen als Water Natuurlijk zijn geen expliciete verschillen tussen beide partijen te vinden. Enkele noemenswaardige verschillen zijn wel:

• Water Natuurlijk is een grotere partij dan de Groenen. In het huidige algemeen bestuur heeft Water Natuurlijk vier zetels en de Groenen één.
• Water Natuurlijk zit momenteel in de coalitie (met VVD, CDA en Ongebouwd, geborgde zetels van de landbouw), terwijl de Groenen oppositie voeren.
• Mijn persoonlijke impressie is dat Water Natuurlijk meer bereid is tot samenwerking met (progressieve) boeren en het bedrijfsleven, terwijl de Groenen een enigszins radicalere koers varen.

Kortom, de Waterschappen hebben een zeer belangrijke rol in ons kleine, laagliggende en natte land. Ze maken belangrijke politieke keuzes over de toekomst van natuur, veiligheid, klimaat en gezondheid. Op 20 maart krijgen we de kans om onze stem te laten horen over die politieke keuzes, een kans die we niet onbenut moeten laten. Om het geluid van de klimaatmars door te zetten pleit ik voor een duurzame stem bij de Waterschapsverkiezingen, op Water Natuurlijk of de Groenen. Zelf ga ik voor Water Natuurlijk, wat doe jij?

Politiek Amsterdam Commissie Team,

Isha Groot