Het referendum is dood, lang leve het referendum!

29-05-2018

Gijs Broere

Onlangs organiseerde de Commissie Recht & Democratie (voorheen Rechtsstaat & Justitie) een thema-avond over het referendum. Omdat wij de mening van DWARS over referenda (in het politiek programma) wat karig vonden, leek het ons leuk en nuttig om eens te peilen wat onze leden hier eigenlijk van vinden.

door Commissie Recht en Democratie van DWARS

Nadat Harmen Binnema, mede-GroenLinkser en docent Bestuur en Beleid aan de Universiteit Utrecht, ons een zeer interessante presentatie had voorgeschoteld, hebben we met de aanwezige DWARSers gestemd over een aantal stellingen en kon iedereen zijn mening verkondigen. Tijdens de discussies werd goed duidelijk dat er nogal verschillende meningen zijn, en het ging er soms fel aan toe.

Wat vindt DWARS officieel?
Op dit moment staat er in het politiek programma dat DWARS het correctief raadgevend referendum wil afschaffen. Nationale referenda worden alleen mogelijk bij een grondwetswijziging of een wet over de toetreding tot een internationaal verdrag waarbij Nederland beleidsbevoegdheden afdraagt.

Nu het raadgevend referendum waarschijnlijk helemaal wordt afgeschaft in Nederland, vervallen ook deze twee mogelijkheden. Verder willen we bij DWARS dat een referendum bindend is als ‘het aantal uitgebracht stemmen voor het meerderheidsstandpunt tenminste 30 procent van de kiesgerechtigden vormt’.

“Burgers stemmen tégen vanuit een collectieve ontevredenheid”

Vrij strenge eisen dus, een logisch standpunt ook voor een partij als GroenLinks. Je ziet de laatste jaren toch dat het referendum vooral gebruikt wordt door de meer populistische partijen in Nederland. Dit is precies waar wij bij de commissie ook vraagtekens bij zetten. Het kan niet de bedoeling zijn dat het referendum gebruikt wordt als een soort uitlaatklep voor burgerlijke frustratie.

Politiek als ver-van-mijn-bed-show
Veel mensen voelen zich niet vertegenwoordigd door de politiek en zien het als een soort afstandelijk machtspelletje. Dat blijkt maar weer uit de rappe opkomst van Forum voor Democratie, een partij die zich vooral beroept op het doorbreken van het partijkartel, een boodschap die veel mensen blijkbaar aanspreekt.

Het is natuurlijk nooit goed als (een deel van) de bevolking zich niet vertegenwoordigd voelt door de politiek, maar je moet wel de juiste middelen tot een doel gebruiken. Bij het Oekraïne-referendum van een paar jaar terug hebben denk ik veel DWARSers het idee gehad dat dit eigenlijk meer een offensief was tegen de gevestigde politieke orde, dan dat mensen daadwerkelijk problemen hadden met de associatieovereenkomst tussen de EU en Oekraïne.

Er werd sporadisch wel eens wat gezegd op televisie over de mogelijk negatieve gevolgen van dit verdrag, maar men kreeg toch vooral de impressie dat veel burgers tegen stemden uit een soort collectieve ontevredenheid.

Voors en tegens van referenda
De behandelde stellingen gingen over de afschaffing van het referendum, bindendheid, scholing en burgerparticipatie in het algemeen. Van de 16 aanwezigen waren er 11 tegen afschaffing. Als voornaamste argument werd aangedragen dat het een effectief middel is om de regering te corrigeren, bijvoorbeeld als partijen zich niet houden aan hun verkiezingsbeloften.

Andere genoemde argumenten waren dat het de burger vaak ontbreekt aan goede informatie over referendum-onderwerpen en dat mensen ook niet bereid zijn om zich van deze informatie te voorzien. Ook werd genoemd dat politici beter in staat zijn om politieke keuzes te maken vanwege hun achtergrond en betrokkenheid bij dit soort onderwerpen. Sommigen vonden dat je je mening over een bepaalde stelling moet kunnen onderbouwen. Anderen vonden weer dat elke stem evenveel waard is, geïnformeerd of niet.

“Zou je alleen moeten stemmen als je voldoende geïnformeerd bent?”

Wat betreft de vraag of het referendum bindend moet zijn, vonden de meeste aanwezige DWARSers van wel (10 voor, 6 tegen). De meerderheid vond tevens dat er een hoge opkomst moest zijn voordat een uitslag bindend is. Alle aanwezigen bleken voorstander van goede scholing, de discussie ging vooral over hoe dergelijke scholing eruit zou moeten komen te zien. Moet dit in een verplichte vorm zijn, of heeft de overheid vooral een taak als informatieverschaffer?

Er werden wel vraagtekens gesteld bij de capaciteit van de overheid om als neutrale informatieverschaffer op te treden. Kunnen politieke partijen dan niet beter zelf hun boodschap opschrijven en die vervolgens actief verkondigen via allerlei mediakanalen?

Het referendum afschaffen?
Samenvattend was van de 16 aanwezige DWARSers de meerderheid voor het behoud van het referendum. Een referendum zou bindend moeten zijn, maar wel alleen bij een hoge opkomst. Verder is goede scholing cruciaal voor een waardevol referendum. Er is op de thema-avond weinig aandacht besteed aan welke onderwerpen eigenlijk geschikt zijn voor een referendum, wat natuurlijk met het oog op het wellicht aankomende donorwetreferendum, een hele legitieme vraag is.

Zoals bekend en wederom beproefd, is DWARS nog altijd verdeeld over het referendumvraagstuk, hoewel een meerderheid neigt naar behouden. Mocht er dus nog een referendum aankomen, dan is het zeker waardevol om hier zelf nog eens bij stil te staan. Dat kan overigens uitstekend bij de Commissie Recht & Democratie, dus kom een keertje langs!

Het referendum is dood, lang leve het referendum!