Hoe Europa verdeeld raakt en verenigd kan worden

30-06-2020

Gijs Broere

“Noord- en Zuid-Europa lijnrecht tegenover elkaar over coronasteun”, kopte NOS op 31 maart. Dit politieke meningsverschil veranderde vervolgens in een klassiek voorbeeld van polarisatie: de publieke mening komt zó ver uit elkaar te liggen dat een oplossing uit zicht lijkt. Hoe kan je zoiets doorbreken?

Door Jacco Bijlsma

Oorzaken van verdeeldheid
Voor daar verder op in te gaan, eerst een blik op wat ervoor zorgt dat meningsverschillen tegenwoordig überhaupt zo makkelijk uit de hand lopen.

Allereerst: de wisselwerking tussen media en politiek die extreme standpunten doet bovendrijven. Extreme uitspraken worden door media uitvergroot, omdat sensatie nou eenmaal verkoopt. Voor politici loont het daardoor om harde statements te maken, aangezien zij daarmee in de schijnwerpers komen en zich kunnen profileren. Gevolg: mensen worden vooral geconfronteerd met extreme standpunten.

Een tweede oorzaak is dat, bij gebrek aan een neutrale nieuwsbron, verschillende groepen in hun eigen bubbel kunnen komen. In dit geval: Italianen kijken naar Italiaans nieuws, Nederlanders kijken naar Nederlands nieuws. Beide groepen krijgen een eenzijdig beeld van het meningsverschil en nieuwe informatie wordt zo gebracht dat het dat beeld versterkt. Op een gegeven moment kan het beeld dat groepen hebben zó verschillend worden dat zij langs elkaar heen gaan praten, waardoor het probleem nauwelijks te overbruggen wordt. Dit zie je bijvoorbeeld bij meningsverschillen tussen de Democraten en Republikeinen in de VS.

Nederland versus Italië & Spanje
Beide oorzaken lijken mee te spelen in de botsing tussen Nederland en Italië en Spanje. Neem bijvoorbeeld het fragment van Rutte, waar hij vuilnisverwerkers liet weten dat hij hun mening – dat er geen geld naar Italië en Spanje moet gaan – ‘zou onthouden’. Dit werd door Spaanse media opgepikt en uitgezonden, als bewijs van het beeld dat ‘Nederland respectloos neerkijkt op Spanje en Italië’. In Nederland reageert men met onbegrip, vooral als blijkt dat sommige Spaanse media geknoeid hebben met het fragment om Nederland er ‘slechter’ uit te laten komen.

Het vervelende van polarisatie is: het is een negatieve spiraal die de solidariteit ondermijnt. (Ja, ironisch genoeg is solidariteit precies wat beide kampen aanvoeren voor hun standpunt.) Maar als je elkaar in de haren vliegt, hoe kan je dan ooit rekening houden met elkaars belangen om tot een goede oplossing te komen?

Hoe kan je dit doorbreken?
De huidige perspectieven zijn dus niet productief – er moet een manier gevonden worden om hieraan voorbij te gaan. Eén manier om dat te doen is, tegenstrijdig genoeg, door met een nieuwe tegenstelling te komen. Beter gezegd: door een nieuw perspectief te brengen dat inspireert, en tegelijk beide huidige perspectieven wegzet als onaantrekkelijk.

Een voorbeeld: Macron kwam in een interview met de Financial Times met een nieuw perspectief: ‘Laten we kijken naar de toekomst in plaats van naar het verleden, en dan wel een toekomst met een verenigd Europa.’ Macron zet hiermee in één keer de huidige verdeelde perspectieven opzij als ‘blijven hangen in het verleden’. En hij zet er iets aantrekkelijks tegenover: kijken naar een verenigde toekomst – een perspectief dat beide kemphanen ook kunnen verkopen naar hun achterban.

Zo’n nieuw perspectief verbindt de kampen weer in een gezamenlijk belang, wat ruimte doet ontstaan voor solidariteit. Daarvoor is het alleen wel belangrijk dat het perspectief als onpartijdig wordt gezien en niet als onderdeel van de ruzie. Daarin schiet het voorbeeld van Macron tekort: in de rest van het interview schaart hij zich uitgesproken achter Italië en Spanje, waardoor de kans dat Nederland hierin mee wil gaan klein wordt. Zo blijft het wachten op een perspectief dat de zijden verbindt, en solidariteit in de Europese besluitvorming brengt.