DWARS in Debat: de Blockchain

In 2018 wint de gemeente Zuidhorn ineens de GemeentePioniers prijs voor meest vernieuwende digitale dienstverlening en ze werd genomineerd voor een aantal andere prijzen, waaronder die voor Beste Overheidsorganisatie 2018. EenVandaag en RTL Nieuws kwamen langs. Wat voor geweldige prestatie had de gemeente neergezet? Ze hadden een app gebouwd die ‘op de blockchain’ werkt. Op de wat? Precies.

De blockchain heeft de afgelopen jaren enorm aan populariteit gewonnen, met name dankzij de belangrijkste toepassing: de bitcoin. Deze digitale munt was in 2018 constant in het nieuws omdat één bitcoin ineens €14.000 waard was. De prijs ervan schommelt enorm: in februari 2019 was een bitcoin nog maar €2900 waard, nu is dat alweer €7000. Door deze bekendheid wil iedereen er ineens iets mee doen. Maar de bitcoin is niet zo breed inzetbaar (alleen als munt), dus dan maar iets met de technologie erachter: de blockchain.

Maar bij veel mensen ontbreekt de kennis hierover. Ook bij de gemeente Zuidhorn wisten ze niet precies wat het was, volgens een ambtenaar. Maar: ‘Wat we wel wisten is dat het op ons af komt en disruptief is’. Niemand weet echt wat het is, maar iedereen wil er iets mee. Dus: wat is het nou precies, en waar is het goed voor?

Wat is blockchain nou precies?

Laten we de bekendste toepassing als voorbeeld nemen: de bitcoin. Dit is dus een digitale munt. Maar het werkt anders dan een normale bankrekening. Als ik bij mijn bank geld wil overmaken, zeg ik tegen de bank dat ik geld wil overmaken. Mijn bank controleert dan dat ik genoeg geld heb, haalt het geld van mijn rekening en stort het op de rekening van de ontvanger. Vrij simpel.

Als ik een bitcoin naar iemand wil sturen, gaat dat anders. Ik stuur dan naar een enorm netwerk van gebruikers het bericht: ik wil een bitcoin overmaken. Andere gebruikers (de miners) kunnen deze berichten opslaan in een block. Zij kunnen dit blokje toevoegen aan de database, maar moeten hiervoor een ingewikkelde wiskundige puzzel oplossen. Zodra dit is gelukt wordt mijn betaling opgenomen in de database (de blockchain) en krijgt de ontvanger de bitcoin.

Goed, dat is dus een vrij ingewikkeld proces. De reden dat iedereen hier zo enthousiast over is: het is decentraal geregeld. Doordat alle transacties publiekelijk gebeuren, kan iedereen met de benodigde kennis controleren dat er niet mee gesjoemeld is. De bedenker van de blockchain wantrouwde de banken, want die kunnen zomaar geld van je rekening halen als zij dat willen. Met de blockchain kan je niet sjoemelen, en is je geld dus veilig.

Welke problemen lost het op?

Terug naar de app in Zuidhorn. Via deze app wordt nu het kindpakket geregeld: arme gezinnen kunnen hiermee bijvoorbeeld een fiets krijgen, of naar de bioscoop. Dat werkt zo: de gebruiker krijgt in de app een QR-code. Een aangesloten winkelier kan die scannen. De winkelier krijgt dan automatisch blockchain-munten toegestuurd, die ook weer automatisch worden omgezet naar euro’s. Dat werkt goed: de winkelier krijgt direct en zonder tussenkomst van de gemeente haar geld en de gebruiker heeft geen administratief gedoe.

Maar komt dat door de blockchain? Eigenlijk niet. De gemeente kan ook geautomatiseerd geld overmaken. Dan heeft de winkelier ook haar geld, zonder dat daar een hele blockchain voor nodig is. De blockchain zorgt ervoor dat er niet met de transacties gesjoemeld kan worden. Fijn. Maar dit was überhaupt geen probleem: het kindpakket in Zuidhorn is kleinschalig genoeg dat dit prima gewoon gecontroleerd kan worden. Bovendien valt er weinig te winnen bij het aanpassen van de transacties.

Waar won Zuidhorn dan die prijzen voor? Ze hebben gewoon een goede app gemaakt. Daar werd toevallig blockchain in gebruikt, maar dat had niet gehoeven — een doodgewone database had ook volstaan. Nu is het natuurlijk indrukwekkend om zo’n geliefde app te ontwikkelen: bij de overheid lopen ICT-projecten vaak stroef. Maar dat deze app zo goed is komt door de goede ontwikkelaars die aan deze app gewerkt hebben, en niet door de blockchain.

De problemen van de blockchain

Het gebruik van de blockchain brengt ook problemen met zich mee. Omdat de data decentraal en onaanpasbaar wordt opgeslagen, kan er dus ook nooit meer iets uit verwijderd worden. Zo zijn er bijvoorbeeld linkjes naar wraakporno in de bitcoin-blockchain gezet, en die kunnen er nooit meer uit gehaald worden. Ook als je opgelicht wordt, kan je een transactie nooit meer terugdraaien: wat eenmaal op de blockchain staat, kan nooit meer verwijderd of veranderd worden.

Sommige vormen van blockchain-gebruik kosten ook enorm veel energie. De rekensommen van de zogenaamde proof-of-work modellen kosten veel computerkracht om op te lossen, en gebruiken daardoor ook veel energie. Zo gebruikt de bitcoin nu jaarlijks evenveel stroom als heel Oostenrijk. Ja, echt waar: deze digitale munt waar je praktisch niks mee kan kopen gebruikt meer energie dan een heel land. Dit is natuurlijk een enorme setback voor de strijd om een schone planeet.

Dus: de blockchain gebruiken voor je project?

Dus, wil je een project ‘op de blockchain’ zetten? Denk er eerst nog eens goed over na. Het klinkt hip en alle managers worden er wild van, maar in de praktijk zijn er weinig toepassingen waar het voordelen oplevert. Je kan het geld beter in een gewone, degelijke app steken.