What’s Up In Zeeland?: Red Zeeland van haar eigen succes

Normaal geven we in onze nieuwsbrief de lokale/provinciale politiek in Brabant en Zeeland de spotlight. Maar dit keer is het Zeeland en Spanje. Sal van den Berg & Bart Leloux hebben namelijk een stuk geschreven over tourisme in Zeeland, en ons bestuurslid Aitana heeft een geweldig stuk geschreven over de overstromingen in Valencia, waar zij vandaan komt.

Dit is het artikel van Sal & Bart, Aitana’s artikel staat ook op onze site, check die hier!

Red Zeeland van haar eigen succes

door Bart Leloux en Sal van den Berg

Het is misschien een beetje biased voor twee Zeeuwen om Zeeland prachtig te noemen, maar we vinden het ook gewoon. Zeeland is uniek; dijken doorkruisen het landschap ter herinnering aan de inpolderingen, elke regio heeft zijn eigen klederdracht en als je de oudere generatie hoort praten ontdek je verschillende Zeeuwse accenten. Wat Zeeland al helemaal uniek maakt, is haar 650 kilometer aan strand waar je van de zon en zee kan genieten. Krijg jij al zin om eens een dagje naar Zeeland te komen? Je bent verre van de enige. Elk jaar wordt Zeeland overspoeld met meer dan 30 miljoen toeristen. Ten koste van de leefbaarheid van deze prachtige provincie.

Vakantie-economie

Zeeland en toerisme zijn onafscheidelijk. Zo is gemeente Noord-Beveland de geboortegrond van de multinational Roompot. Sinds haar oprichting in 1965 is dit bedrijf gegroeid van 12 staanplaatsen naar ruim 500 vakantieparken. Een blik in het rapport van Kenniscentrum Kusttoerisme van de Hogeschool Zeeland laat ons zien dat deze groei symbool staat voor de hele toeristenbranche in Zeeland. Zo delen de 7.943 inwoners van het net genoemde Noord-Beveland hun eiland met zo’n 33.294 slaapplekken voor toeristen. Een schrikbarend scheve verhouding die helaas niet alleen hier te vinden is. In de badplaats Domburg, met zo’n 1.660 inwoners, vinden er jaarlijks 5 miljoen overnachtingen door toeristen plaats. Het kleine kustplaatsje Burgh-Haamstede is met haar 4.255 inwoners omringd door 29.144 toeristische slaapplaatsen. Tijdens een autoritje door het dorp rijd je geruisloos de bebouwde kom uit en kom je in een twee keer zo groot aansluitend vakantiepark.

Laten we Zeeland breed kijken. Onze provincie heeft met 391.124 inwoners ruimte voor 348.599 toeristen. Als deze slaapplekken alleen op vakantieparken zaten, dan was het probleem nog te overzien. Maar vele dorpen en steden in Zeeland zijn inmiddels ondergesneeuwd met hotels, tweede woningen voor toeristen en Bed & Breakfasts. De opkoop van woningen voor tweede huizen is in de kustregio’s tussen 2009 en 2020 met 110% toegenomen. Toeristische verblijven zijn hierdoor doorgedrongen tot in de haarvaten van elke Zeeuwse gemeenschap.  Hele straten waar eerst winkels voor de permanente bewoners van het dorp zaten zijn omgedoopt tot winkelstraten voor toeristen met Zeeuwse prulletjes, ijssalons en strandwinkels.

Toch zijn er met het stijgende aantal toeristen maanden waarin de Zeeuwse dorpen zijn uitgestorven. Volgens het Kenniscentrum voor Kusttoerisme waren er in 2023 tegen de 21,7 miljoen (!) overnachtingen door toeristen. Deze vinden voornamelijk plaats in het hoogseizoen, wat terug te zien is met een gemiddelde bezettingsgraad van 17%. Dit betekent dat een slaapplaats gemiddeld gezien maar 17% van het jaar gebruikt wordt. De overige tijd staat die leeg. Dit zorgt voor spookdorpen aan de Zeeuwse kust; je kan er in de herfst of winter in de avond een rondje lopen en in hele straten bij maar 1 a 2 woningen licht zien branden. Deze leegstand heeft als gevolg dat het leven voor inwoners in kustregio’s onbetaalbaar en oncomfortabel is geworden.

Impact van toerisme

Het eerder genoemde Kenniscentrum Kusttoerisme heeft onderzoek gedaan naar de impact van toerisme op Zeeuwen en hoe deze zelf tegen toerisme aankijken. De resultaten van deze onderzoeken spreken boekdelen. Alhoewel toerisme geld naar de regio brengt, komt dit geld voornamelijk terecht bij de eigenaren van vakantieparken, grond en winkelketens. De lasten komen daarentegen op de schouders van de inwoners.

Zo schreef de PZC in augustus 2023 over een kleine tussenwoning in Cadzand, waar volgens een telling van de dorpsraad de helft van de woningen in bezit van toeristen is, die te koop stond voor €890.000. Drie jaar eerder, in 2020, was de WOZ-waarde van deze woning slechts €157.000. Alhoewel 36% van de ondervraagde inwoners van Cadzand zegt dat toerisme helpt met het betalen van hun rekeningen, geeft 73% aan dat het leven in hun gemeente duurder is geworden door toerisme. De drukte in de zomer verstoort ook de rust van de inwoners van Zeeuws-Vlaanderen. De N57 ter hoogte van Vrouwenpolder 122% drukker in de zomer dan in januari. Ook Grijpskerke gaat gebukt onder de hoeveelheid toeristen. 85% van de ondervraagde bewoners ervaart problemen door de drukte van toerisme.

Publieke voorzieningen onder druk

Een ander effect van deze grote hoeveelheden toeristen is de druk op publieke voorzieningen. Organisaties zoals de Zeeuwse Reinigingsdienst (ZRD), het waterschap Scheldestromen en de Veiligheidsregio Zeeland krijgen geld op basis van het aantal inwoners dat in hun gebied woont. Toeristen betalen dus niet direct mee aan deze voorzieningen, maar maken er wel veel gebruik van.  Zo heeft de ZRD te maken met meer en andere afvalstromen door toerisme. De Veiligheidsregio, denk hierbij aan de brandweer, moet meer veiligheidscontroles doen door het groeiende aantal accommodaties, heeft langere aanrijtijden door toeristische drukte en heeft speciale voertuigen moeten aanschaffen om accommodaties op stranden te bereiken.

Daarnaast komt de zorg ook onder grote druk te staan door de aantallen toeristen in Zeeland. De Zeeuwse Huisartsen Coöperatie heeft het initiatief Vakantiedokter opgestart met als doel om huisartsen aan te trekken in de zomerperiode om de druk voor reguliere huisartsen te verminderen. Dit terwijl de huisartsenpost in Oostburg in de herfst van 2025 moet sluiten door een tekort aan huisartsen, waardoor in Terneuzen de laatste huisartsenpost van Zeeuws-Vlaanderen is geworden. Dit staat in lijn met het grote tekort dat we in Zeeland al zien; ziekenhuizen trekken aan de bel dat ze de zomerdrukte niet aan kunnen. Buitenlandse toeristen drukken een relatief zwaardere stempel op het gebruik van zorg in Zeeland aangezien ze eerder geneigd zijn 112 te bellen of naar de spoedeisende hulp te rijden.

Het dorpsleven staat ook onder druk. Mede doordat toeristen of vakantiebedrijven woningen in dorpen opkopen moeten basisscholen sluiten aangezien er minder kinderen opgroeien in de dorpen. Lokale verenigingen zien hun ledenbestand uitsterven en 30’ers die terugkeren naar de provincie kunnen geen betaalbare woning vinden in de dorpen waar ze vandaan komen. Dit alles heeft op plekken tot een negatieve spiraal geleid die de ondergang naar een spookdorp versnellen waarbij er alleen maar in de zomermaanden leven in de dorpen te vinden is.

Wie verdient hier echt aan?

Ondanks alle problemen die massatoerisme opleveren, wordt er in Zeeland veel geld verdiend met toerisme. Alleen, de Zeeuwen zelf krijgen hier de kruimels van terwijl het grote geld naar de toerisme-industrie stroomt. Laten we een Roompot-park als voorbeeld nemen. Roompot heeft 24 parken in Zeeland en is van oorsprong een Zeeuws bedrijf dat haar hoofdkantoor in Goes had. Echter is Roompot in 2024 gefuseerd met Landal Greenparks. Dit heeft ervoor gezorgd dat het hoofdkantoor naar Amsterdam is verplaatst en grotendeels van het Goese personeel haar baan kwijt raakte. Ondanks dat een Zeeuwse jongeren zijn geld achter de kassa kan verdienen, vloeit de echte winst naar de Randstad en de zakken van multinationals. Verander de naam Roompot naar Europarcs, Center Parcs, Flechter Hotels of Van der Valk en je hebt hetzelfde verhaal.

Hierbij loopt er in Zeeland een strijd om de woningen in dorpen en steden. Zoals we eerder hadden besproken zijn de afgelopen jaren veel woningen in Zeeuwse dorpen en steden opgekocht door buitenlandse toeristen of vakantiebedrijven. Als deze woningen verhuurd worden, dan wordt het geld niet opnieuw geïnvesteerd in het dorp, maar verdwijnt het met de toerist de provincie weer uit. Terwijl de opkoop van woningen ervoor heeft gezorgd dat de gemiddelde huizenprijs in Zeeland aan het stijgen is, ziet de Zeeuwse dorpsbewoner er geen voordeel van terug.

Hoe kan het anders?

De oplossing voor deze problemen is zeker niet om alle vakantieparken te slopen, een grote muur bij de A58 te bouwen en de toeristen weg te jagen. Voor veel Zeeuwen is de toerismesector iets om trots op te zijn en velen in de provincie verdienen er hun brood mee. Daarnaast is Zeeland, voor noord-west-Europeanen, een strandvakantie bestemming in de buurt waardoor ze niet hoeven te vliegen naar verre oorden. Toch zal een speerpunt zijn om het aantal toeristen dat jaarlijks komt terug te schroeven.

Om die redenen moet er beleid worden ingevoerd dat ervoor zorgt dat de Zeeuwen een eerlijker deel van  het grote geld dat in onze provincie wordt verdiend krijgen.Een klassiek voorstel is het verhogen van de toeristenbelasting, betaald door de toeristen direct op gemeentelijk niveau. De extra opbrengsten kunnen dan direct geïnvesteerd worden in de lokale voorzieningen om het dorpsleven te doen floreren.

Om grip te krijgen op de woningen binnen de dorpen dienen dorpsbewoners zelf mee te kunnen beslissen welke delen van het dorp wel en niet te koop zijn voor toeristen. Verhuur door grote internationale vakantiebedrijven dient sterk aan banden gelegd te worden om te voorkomen dat deze de woningen wegkapen. Het aantal toeristenwoningen binnen dorpen zal dan ook aanzienlijk verminderen om ruimte te bieden voor hen die er willen wonen.

Een vergaande mogelijkheid die soms voorbij komt is het collectiviseren van vakantieparken. Dit houdt in dat de gemeente of provincie (een gedeelte van) een vakantiepark koopt of zelf de vakantieparken gaat bouwen. De opbrengsten van die vakantieparken gaan dan naar de gezamenlijke pot in plaats van het bedrijfsleven.

Er zijn veel mogelijkheden om de lusten van het toerisme in Zeeland eerlijker te verdelen, de lasten tegen te gaan en het aantal toeristen terug te brengen. Voor deze stappen is er wilskracht vanuit de politiek nodig. Maar de politiek moet worden gemotiveerd door de bevolking. De verantwoordelijkheid voor een eerlijke provincie ligt ook bij de Zeeuw zelf. In 2026 komen de gemeenteraadsverkiezingen er weer aan. Kijk voor die tijd kritisch naar wat de partijen in jouw gemeente hebben gedaan rondom toerisme. Door de kracht van de politiek en samenleving te bundelen en in te zetten op het welzijn van de inwoners van Zeeland, kunnen we de Zeeuwse schoonheid van haarzelf redden. Dan zal het ons lukken om het Zeeuwse toerisme te laten werken voor de Zeeuwen in plaats van de Zeeuwen voor het toerisme.