Waarom we minder zouden moeten tolereren

21-03-2016

Gijs Broere

Vandaag is het de Internationale Dag voor de Uitbanning van Rassendiscriminatie. Om rassendiscriminatie tegen te gaan zouden we toleranter naar elkaar moeten zijn. Maar is dat eigenlijk wel zo?

door Harm Bult

We leven in een samenleving die steeds meer verhardt. Aan alle kanten wordt van alles geroepen en bijna niemand weet meer echt waar we het over hebben. Afgelopen zaterdag zei Halbe Zijlstra, fractievoorzitter van de VVD, nog in NRC: “We zijn in Nederland heel lang tolerant geweest jegens intolerantie.” Leuk en aardig allemaal: iedereen moet dus tolerant zijn naar elkaar. Maar vooral de intoleranten moeten tolerant worden. Wie dan? En waarom?

Wat betekent tolerantie? 
Tolerantie is een combinatie van een aantal reacties op een bepaalde gebeurtenis, persoon, object of concept.

Allereerst begint het begrip tolerantie met een bezwaar-component. Je kunt niet iets tolereren waar je geen bezwaar tegen hebt. Geen bezwaar: dan zou je het eerder onverschilligheid of bevestiging moeten noemen. Dat maakt dat ik persoonlijk heel weinig dingen echt tolereer, heel veel dingen zullen me echt een worst wezen. Als iemand echter Jody Bernal opzet, dan heb ik daar toch echt wel bezwaar tegen.

Ten tweede moet het bezwaar-component tegengegaan worden door een aanvaardings-component. Je tolereert namelijk pas iets op het moment dat je het over je heen laat komen. Het is niet zo dat je het er mee eens bent, maar er zijn bepaalde positieve eigenschappen aan het aanvaarden die zo opwegen dat je toch beter kunt tolereren dan ertegenin gaan. Denk bijvoorbeeld aan dat een huisgenoot de afwas heeft laten staan. Je kunt er wel wat van zeggen, maar dan wordt je huisgenoot humeurig en krijg je gedoe als je daarna wat suiker wilt lenen.

Ten derde is er een afwijzings-component. Er is op een gegeven moment wel een grens bereikt aan wat je nog kunt tolereren. Die grens moet duidelijk zijn en ligt op het moment dat aanvaarding geen optie meer is: je hebt te veel last van de negatieve kanten. Op dat moment wijs je diegene af en word je intolerant. Ik ben bijvoorbeeld intolerant voor het idee dat we in een “Joods-Christelijke” samenleving zouden zitten. Ik zeg daar wat van.

Tenslotte kun je alleen over tolerantie spreken waneer je het vrijwillig doet. Anders zou je het namelijk lijden of doorstaan kunnen noemen. Je gaat namelijk alleen iets tolereren als je uiteindelijk in staat zou zijn er wel iets van te zeggen. Je tolereert iets als je omwille van de goede sfeer kiest om iemand niet aan te spreken op zijn asociale gedrag. Mijn keuze.

Tolerant voor intolerantie?!
De gedachte achter Halbe Zijlstra’s oneliner – dat we niet tolerant moeten zijn voor intolerantie – is dat tolerantie een wederzijds proces is dat je objectief kunt stellen.

Er is daar een probleem, want bij het categoriseren van wie intolerant is worden regelmatig eenzijdig groepen gedefinieerd die zelf ontstaan zijn uit intolerantie. Heel vaak zijn mensen namelijk minder tolerant naar bepaalde brede groepen; denk bijvoorbeeld aan de groep moslims in Nederland op dit moment. Sommige politici roepen dat we een “Islamprobleem” hebben. Moslims die zijn namelijk intolerant tegen homo’s en joden, dus moeten we streng tegen ze optreden. Hieruit ontstaat dan een extra grens die ervoor zorgt dat een bepaalde groep sterker intolerant genoemd wordt dan de “gewone” Nederlander. Op die manier wordt op een subjectieve manier een hele groep intolerant genoemd, terwijl helemaal niet te zeggen is of een individu uit die groep daadwerkelijk intolerant is.

Je kunt dit voorkomen door duidelijk te zorgen waar je de grenzen hebt liggen voor intolerantie. Die grenzen laat je zien door te zorgen voor goede regels: Je mag nog zo vinden dat homoseksualiteit niet kan, je laat een homostel op straat gewoon met rust. Zo heeft iedereen ook recht op godsdienstvrijheid en dien je ook de rechtstaat te tolereren. En zo verder.

Tolerantie en racisme 
Sommige mensen vinden dat er bepaalde “mindere rassen” zijn. Tegen deze racisten wordt dan gezegd: “hou eens op en wees tolerant!”. Klinkt als een goed idee toch?

Nee. Racisme is namelijk iets dat je niet door tolerantie zou kunnen bestrijden. Als je als racist tolerant wordt, dan heb je geen enkele reden meer om je racistische ideeën te veranderen. Je zou al niet racistisch meer zijn als je andere rassen tolereert. Hier gaat het fout, omdat je je maar even een klein beetje zou moeten aanpassen, terwijl je wel gewoon je slechte principes aanhoudt. Sterker nog, een tolerante racist kan er zelfs nog racistischere ideeën op na houden dan een intolerante racist, want de intolerante racist wordt veel eerder teruggefloten door zijn of haar omgeving. Wat dus moet gebeuren, is dat die racist doorkrijgt dat zijn of haar racisme zelf slecht is, niet dat het zich aan moet passen aan de omgeving. Zo kun je die vorm van intolerantie in de kiem smoren.

Tolerantie en respecteren 
Duidelijk. Er zitten veel haken en ogen aan tolerantie. Bij het definiëren van intolerantie worden vaak groepen gecreëerd die intolerant genoemd worden, maar vaak is het definiëren van deze groepen zelf gestoeld op intolerantie. Goede duidelijke regels kunnen dat tegengaan. Verder is een tolerante racist ook geen optie, want het racisme wordt zo niet tegengegaan. Het is beter dat diegene echt zijn of haar eigen normen aanpast. Daarom ben ik ervoor om vooral meer respect voor elkaar te tonen.

We zijn immers allemaal anders. Dat is mooi, want verschillende blikken op de wereld helpen de wereld vooruit. Iedere persoon heeft de focus op iets anders liggen, waardoor je met verschillende mensen betere uitkomsten hebt. Allemaal dezelfde soort mensen zijn alleen maar saai. Ik wil dat graag toejuichen, dus ben ik voor meer diversiteit.

Met diversiteit komen echter ook mensen die anders zijn dan jij en die je niet direct begrijpt. Misschien moet je in eerste instantie iets doen wat jij bezwaarlijk vindt, dat tolereer je om te beginnen maar. Ik vind dat je je best moet doen om die ander te begrijpen. Wanneer je elkaar begrijpt, krijg je meer respect voor elkaar en kun je makkelijker rekening houden met de ander. Laten we eens wat minder tolereren en wat meer respecteren!