nieuws
Waarom we het einde van de wereld zo fascinerend vinden
20-02-2018
Heb jij Hard Sun al gezien? Ik ben in ieder geval helemaal verslingerd aan deze Britse thrillerserie. Het plot: twee rechercheurs ontdekken dat het einde van de wereld nabij is. Iedere aflevering lossen ze een misdaad op die te maken heeft met het naderende einde. Ik vraag me af, in hoeverre laat de schrijver zich inspireren door verhalen over klimaatverandering? En is deze serie onderdeel van een patroon waarin dystopische en post-apocalyptische fictie aan een opmars bezig is?
Al jarenlang breekt The Walking Dead, een serie over een groep overlevenden in een door zombies overgenomen wereld, kijkcijferrecords in Amerika. Enkele jaren geleden schoten de verfilmingen dystopische tienerromans zoals The Hunger Games als paddenstoelen uit de grond. Is de populariteit van dit genre een fenomeen van deze tijd, of steken er meer universele waarden achter?
Dystopische fictie en apocalyptische fictie lijken hetzelfde maar zijn twee aparte begrippen. Een dystopie is het tegenovergestelde van een utopie, een ideale leefwereld. Een dystopie is dus een wereld waarin de omstandigheden verre van ideaal zijn. Een apocalyps, een term afkomstig uit de Bijbel, beschrijft het einde van de wereld zoals we die nu kennen.
Fictieve en speculatieve beschrijvingen over het einde van de wereld zijn iets van alle tijden. In bijna elk religieus boek staat wel iets geschreven over het einde der tijden en grote rampen. Denk aan de Openbaring en het verhaal van de Ark van Noach. Mary Shelley, bekend van Frankenstein (dat als één van de eerste sciencefictionromans wordt beschouwd), schreef in 1826 de roman The Last Man. Een boek over hoe een dodelijke ziekte de wereldbevolking bijna volledig uitroeid.
Op het gebied van dystopische fictie (waarin de aarde niet per se vergaat, maar de leefomgeving dermate onplezierig is), zijn de verhalen Nineteen Eighty-Four en Animal Farm van George Orwell wellicht de bekendste voorbeelden. Doormiddel van deze romans gaf Orwell eind jaren veertig zijn kritiek op het Sovjetregime en de gevolgen die dit voor de burgers had. Ook nu verschijnt er genoeg dystopische fictie. Kijk maar naar hoe de serie Black Mirror met technologie en privacy experimenteert.
Wat is dan die fascinatie met dit soort wereldbeelden? Ergens is de mens altijd al gefascineerd geweest met het onbekende. Fascinatie voor het einde van de wereld is vergelijkbaar met de interesse in de dood. Je weet niet wat er gebeurt als je doodgaat. Leeft je bewustzijn verder? Kom je in het hiernamaals terecht? Schrijvers en filmmakers hebben ook genoeg fictie gemaakt over dit onderwerp. Hetzelfde geldt voor het einde van de wereld. We weten dat de aarde ooit zal vergaan en dat de mensheid ooit uit zal sterven. Maar hoe gebeurt dat dan? Daar laten mensen graag hun fantasie op los.
Dit genre, en de populariteit ervan, is niet perse iets aan tijd of actualiteit gebonden. Waar The Walking Dead momenteel een populaire televisieserie is, daar waren de Night of the Living Dead-films uit de jaren zestig, zeventig en tachtig flinke kaskrakers. Wat wel van invloed is, is de manier waarop het gebeurt. Daarin is duidelijk een patroon van de actualiteit te zien. In 1962 verscheen bijvoorbeeld de Franstalige korte film La Jetée. Een film over de nasleep van een kernoorlog. In datzelfde jaar vond de Cubaanse raketcrisis plaats. En in 2009 begon de jaartelling van de Mayakalender opeens een dingetje te worden. Inhakend op deze hype verscheen er in datzelfde jaar een film die stelde dat de aarde inderdaad in 2012 zou vergaan.
Mensen zijn altijd gefascineerd geweest met hoe de wereld ooit zal eindigen, en laten hun creativiteit daarop de vrije loop. Deze waarden zijn universeel. Maar hoe ze het einde van de wereld interpreteren, dat is afhankelijk van de huidige tijdsgeest. Met de urgentie van een veranderend klimaat, het privacyvraagstuk, en de spanningen tussen de VS en Noord-Korea, weet ik welke onderwerpen filmmakers graag aangrijpen.
Afbeelding: Tim Green
