De maatschappelijke relevantie van sciencefiction

06-01-2017

Hessel Hoekstra

“You’ve got people doing PhD’s in Star Wars and Doctor fucking Who!” Sciencefiction lijkt soms een genre voor nerds, voor mensen die een beetje wereldvreemd zijn. Maar eigenlijk is het best een interessant studieobject, zo blijkt ook uit deze quote uit de Britse dramaserie Utopia. Ik kijk graag naar Doctor Who of Star Wars, maar wat voor wetenschappelijke kennis valt daar dan uit te halen? Proberen we erachter te komen hoe laserzwaarden werken? Hoe we tijd en ruimte kunnen verbuigen? Nee. Sciencefiction is een prachtig hulpmiddel voor sociale studies. Wat is de invloed van wetenschap en technologie op mens en maatschappij?

Aan de sciencefiction die in een bepaalde tijd gemaakt werd, is te zien hoe men toen tegen de maatschappij aankeek. Laten we teruggaan naar het werk dat als het allereerste sciencefictionverhaal ooit wordt beschouwd: Frankenstein van Mary Shelley. In het verhaal creëert een wetenschapper een levend wezen uit dood materiaal. Het was de negentiende eeuw, een tijd waarin het christelijk geloof langzaam begon af te brokkelen, een tijd waarin de christelijke ideeën over leven en dood ter discussie gesteld werden. Ook is het zo dat het proces van een dode tot leven wekken niet het belangrijkste verhaalelement is. Het gaat over de reactie van de maatschappij op een wezen dat in veel opzichten kan worden beschouwd als menselijk, maar vanwege details toch wordt verketterd en verafschuwd, en daarmee tot een gevaar voor zijn omgeving verwordt.

Een recenter schoolvoorbeeld is de televisieserie Black Mirror, naar mijn mening één van de beste series van dit moment (en met forse concurrentie van iets als Game of Thrones zegt dat heel veel). Black Mirror is een anthologieserie; elke aflevering vertelt een compleet ander verhaal met andere personages en andere thema’s. Maar elke aflevering vertelt een verhaal over hoe minimale veranderingen in technologie en media een enorme impact kunnen hebben op de dagelijkse maatschappij. Maar is die impact wel zo enorm? Of leven we al in subtiele versies van de werelden die schrijver Charlie Brooker heeft geschapen?

“Leven we al in subtiele versies van de werelden die we in Black Mirror zien?”

In de aflevering “The Waldo Moment” laat een televisieteam een grofgebekt tekenfilmfiguur genaamd Waldo meedoen aan lokale verkiezingen. De aflevering komt uit 2013, en wat gebeurde er drie jaar later? Vooral de scène waarin Waldo in debat gaat met echte politici is tekenend. Tijdens de Amerikaanse verkiezingsnacht verklaarden de makers via Twitter dat dit geen aflevering was, maar de realiteit.

Juist dat deze aflevering werd ingehaald door de realiteit is het meest overduidelijk, maar sommige voorbeelden zijn subtielere parodieën op de werkelijkheid. In de aflevering “Nosedive” wordt geëxperimenteerd met privileges en je status op sociale media. Je mag alleen in bepaalde wijken wonen of bepaald werk doen als je een bepaalde status hebt. Ontlenen we niet nu al een bepaalde status aan het aantal Twittervolgers of Facebookvrienden?

Ik kan makkelijk doorgaan met elke aflevering te bespreken en te laten zien hoe relevant deze afleveringen de maatschappij een spiegel voorhouden. Maar ook in andere subgenres van sciencefiction zijn er tal van werken die laten zien met welke maatschappelijke problemen men zich bezighoudt. Neem het boek (en de gelijknamige verfilming) The Martian. De afgelopen jaren houden wetenschappers zich bezig met eventuele bemande vluchten naar Mars, dus dat er dan zo’n verhaal verschijnt is helemaal niet raar. In 1968, de tijd van burgerrechten in Amerika, trok Star Trek de aandacht vanwege een interraciale kus. Het mocht dan niet de eerste interraciale kus op televisie zijn, maar dankzij de grote populariteit van het programma was het wel de bekendste.

Dus mocht je nou ergens iemand zien die verkleed als Darth Vader of Captain Kirk op weg naar is naar een conventie, mocht je nou iemand in het openbaar een stripboek zien lezen, mocht iemand nou openlijk bekennen dat hij een ontzettend grote fan van Doctor Who is, bedenk dan dat deze mensen zich waarschijnlijk meer met maatschappelijke problemen bezighouden dan zijzelf beseffen.

Titelafbeelding: mezclaconfusa