Toeslagentoekomst – Wat willen de grote partijen met het toeslagensysteem?

12-01-2021

OverDWARS Redactie

Door corona zijn veel onderwerpen stilletjes van de politieke agenda afgegleden. Van al deze onderwerpen vind ik de toekomst van toeslagen het meest fascinerende. De politieke druk voor een totale aanpassing van het belastingsysteem was en is van alle kanten groot. Een jaar geleden werden veel beloftes gemaakt: Hoekstra ging de belastingdienst even flink aanpakken. Maar er lijkt niet veel haast te zijn gemaakt. Toch is er één ding heel duidelijk: veel partijen willen van het huidige toeslagensysteem af. Maar wat komt ervoor in de plaats?

Door Niels Goedegebure

Toeslagen?
Eerst een korte samenvatting. In Nederland wordt sociale zekerheid voor een groot deel geregeld door toeslagen: geld van de belastingdienst als ondersteuning. Bijna altijd zijn er voorwaardes verbonden aan het krijgen van deze toeslagen. Denk aan: kinderen hebben, een laag genoeg inkomen, niet samenwonen. Over de tijd heen zijn er heel erg veel toeslagen ontstaan, waardoor het een ingewikkeld systeem geworden is.

De afgelopen 10 jaar is, mede door een aantal fraudezaken, de druk om fraudeurs op te sporen toegenomen. Probleem: dat werd iets te enthousiast gedaan. Duizenden mensen werden onterecht bestempeld als fraudeur, en de kindertoeslagenaffaire heeft laten zien wat de rampzalige gevolgen daarvan waren. De druk is dan ook groot om het toeslagensysteem aan te passen. Maar hoe?

Wat nu?
Ik was – tegen mijn natuur in – redelijk radicaal als het hierop aankwam. In mijn ogen is het systeem van toeslagen onnodig ingewikkeld en zouden we beter af zijn zonder. Iedereen één bedrag per maand, en wisselend meer of minder afhankelijk van bepaalde situaties. Maar pas na een goed gesprek (met minder goede risotto, sorry Hannah) kreeg ik door hoe ingewikkeld het probleem eigenlijk is. Want als toeslagen worden afgeschaft, hoe zorg je ervoor dat iedereen die het nodig heeft nog steeds evenveel geld krijgt?

Huurtoeslag afschaffen gaat bijvoorbeeld niet zomaar, daar moet iets voor in de plaats komen. Daarnaast is het een probleem dat niet alle toeslagen “naar dezelfde partij gaan”. Je zorgtoeslag is indirect bedoeld voor je zorgverzekeraar, je huurtoeslag (als je die al krijgt) voor geld voor je huurbaas, et cetera… Dit maakt het moeilijker om bijvoorbeeld ziekenhuizen of huurbazen direct te betalen.

Maar hoe moet het dan wel? Hoewel ik het graag zou willen ben ik zelf geen belastingexpert. Daarom ben ik op zoek gegaan naar het antwoord van de, eh, meest wijze 150 mensen in dit land. Ik heb de partijprogramma’s van de grote partijen doorgespit op hun voorstellen. Hier een overzichtje.

VVD – korte zinnen, lage lasten
Het conceptprogramma van de VVD is niet heel uitgebreid over toeslagen. Er wordt slechts met één zin (niet eens een volzin) over de toekomst ervan gesproken. Omdat het zo kort is herhaal ik hem hier in z’n geheel:

“Vereenvoudiging van het belasting- en toeslagenstelsel, waarbij toeslagen zoveel mogelijk worden omgezet in lagere lasten.”

Vereenvoudigen dus, en zo veel mogelijk toeslagen vervangen door lagere belastingen en kosten. Op zich geen gek idee, maar wel erg kort door de bocht. Er lijkt nog veel ruimte voor invulling te zijn. Prima, maar toch wel interessant dat de grootste partij van Nederland geen echt plan lijkt te hebben in een partijprogramma van 95 pagina’s.

Conclusie: lagere lasten, invulling kan nog veel kanten op.

PVV – ehh…
De PVV had op het moment van schrijven nog geen (concept)-verkiezingsprogramma.

Conclusie: hadden we nou echt iets verwacht? Wel gunstig voor de VVD dat ze niet het minst hebben staan.

Update (12 januari): ondertussen is er wel een verkiezingsprogramma. Er wordt een paar keer gezegd hoe erg de toeslagenaffaire was, maar er wordt niets van nieuw beleid voorgesteld.

CDA – vereenvoudiging is niet eenvoudig
Ik was benieuwd naar het CDA, de partij van toeslagenaffaire-dossiertijger Pieter Omtzigt. Het partijprogramma is duidelijk: vereenvoudig het toeslagenstelsel. Dit om het “zinloos rondpompen van belastinggeld te beperken”. Het CDA heeft al beter nagedacht over de uitvoering dan de VVD. Zo staan ze stil bij de ingewikkeldheid en vinden ze het belangrijker dat het zorgvuldig wordt aangepakt en de overheid “regelingen opstelt die zij ook kan waarmaken”. Ook zijn ze voor een direct door de overheid gefinancierde kinderopvang, wat de kinderopvangtoeslag overbodig zou maken. Daarnaast willen ze de toeslagen zoveel mogelijk op inkomen baseren waardoor er minder vaak toeslagen terug moeten worden gestort.

Conclusie: toeslagen behouden maar sterk vereenvoudigen. Redelijk uitgebreid stilgestaan bij de praktische problemen die de uitvoering met zich mee kan brengen.

D66 – eindelijk redelijk radicaal?
In het maar liefst 208 pagina’s tellende programma van D66 valt al direct iets op. Er is een hele pagina besteed aan toeslagen met de titel “We vereenvoudigen belastingen en toeslagen radicaal”. Dat radicaal klinkt een beetje als hoe ik er over dacht. Maar wat houdt het precies in?

D66 wil een negatieve inkomstenbelasting met een verzilverbare heffingskorting. Dat zijn veel termen. Kort gezegd: ieder huishouden krijgt een belastingkorting. In het geval van geen of te lage inkomsten wordt dit direct omgezet in geld. De hoogte van de korting wordt bepaald door het inkomen en de samenstelling van het huishouden. Daarnaast wil D66 ook gratis kinderopvang, vergelijkbaar met de andere partijen.

Los van de technische taal is het redelijk helder. Iedereen een basisbedrag dat verschilt per huishouden. Toch is daarmee nog lang niet alles duidelijk. Wat te doen met bijvoorbeeld huurtoeslag en kinderbijslag? Lost dit systeem de problemen rond administratie daarvan wel op? En hoe zorg je ervoor dat, als iedereen een vergelijkbaar bedrag krijgt, mensen nog steeds de steun krijgen die ze nodig hebben? Sommige woon- leef- en inkomstensituaties zijn ingewikkelder dan andere.

Conclusie: weg met de toeslagen, iedereen een belastingkorting.

GroenLinks – buitenom oplossen
GroenLinks is wat minder radicaal. In een relatief kort stukje wordt niet gepleit voor afschaffing, maar alleen voor sterke versimpeling van het stelsel. Opvallend is dat GroenLinks vooral kijkt naar oplossingen voor toeslagenproblemen buiten de toeslagen om. Dat wil zeggen: kinderopvangtoeslag afschaffen door gratis opvang te geven, zorgtoeslag afschaffen door zorgpremie en eigen risico te verlagen. Er wordt niet per se gepleit voor een heel ander systeem, maar voor minder toeslagen door ze overbodig te maken. Interessant is dat de huurtoeslag wel weer intact blijft.

Conclusie: geen grote aanpassingen, toeslagen overbodig maken door andere maatregelen.

SP – weinig tomaten gooien
Interessant: toen ik op de SP-site naar de pagina over belastingen en financiën wilde kreeg ik een foutmelding. Pagina niet gevonden. Juist. Het ging om een probleempje met de ë in hun link. Toch een beetje gênant. In ieder geval…

Van de SP had ik verwacht dat ze een sterk stukje oplossing klaar zouden hebben liggen. Renske Leijten was samen met Omtzigt de trekker van de toeslagenaffaire. Daarnaast staat de SP natuurlijk bekend om heldere, radicale, klare taal. Maar dat lijkt anders te liggen.

In het bijzonder korte verkiezingsprogramma wordt er niet veel over gezegd. Het woord toeslag(en) valt slechts 3 keer. De SP lijkt op dezelfde lijn te zitten als GroenLinks: “Het stelsel van toeslagen maken we overbodig door de zorg, het wonen en de kinderopvang voortaan voor alle inkomens betaalbaar te maken.” De SP is iets minder specifiek dan GroenLinks. Zo wordt er niks over huurtoeslag gezegd. Het enige grote verschil met GroenLinks is dat de SP niet actief pleit voor het eenvoudiger maken van het systeem, alleen maar het overbodig maken ervan.

Conclusie: ongeveer dezelfde lijn als GroenLinks: toeslagen overbodig maken door andere maatregelen.

PvdA – zekerheid zonder grote verschuivingen
Ook PvdA heeft de lijn van de andere linkse partijen: toeslagen overbodig maken maar niet afschaffen. De PvdA wil toeslagen meer baseren op inkomens uit vorige jaren om de zekerheid te vergroten. Daarnaast wordt het minimumloon verhoogd, net als AOW en de bijstand, om toeslagen overbodig te maken. Ze pleiten voor een lagere zorgpremie (dus niet een afschaffing). Kinderopvang wordt gratis. Het grootste verschil is op het gebied van huren. PvdA wil een huursubsidie waardoor de toeslagen overbodig worden. Het verschil tussen de huursubsidie en huurtoeslag, naast dat er wordt gekeken naar afgelopen jaarinkomen, is niet helemaal duidelijk.

Conclusie: weer dezelfde lijn. Niet afschaffen, wel overbodig maken. Huursubsidie in plaats van huurtoeslag.

Eindoordeel
Naast D66 lijken er geen grote partijen te zijn die het stelsel volledig om willen gooien. Opvallend is dat de linkse partijen bijzonder dicht bij elkaar lijken te zitten als het om toeslagen gaat. Geen enkele partij wil er echt vanaf, en allemaal willen ze het toeslagensysteem overbodig maken met andere maatregelen.

Het laat zien dat het afschaffen van de toeslagen niet zo simpel is als het lijkt. De linkse partijen lijken voorzichtiger omdat het grotendeels hun achterban is die geraakt wordt als een toeslag ondoordacht wordt geschrapt. CDA heeft relatief een van de meest uitgedachte plannen. De VVD is daarentegen een onvoorspelbare factor.

Nog steeds zo radicaal?
Ik weet niet hoe positief ik ben over de plannen van de linkse partijen. Toeslagen overbodig maken met andere maatregelen klinkt heel mooi, maar het is een heel gevaarlijk iets. Als het onregelmatig en met stapjes gaat is het risico dat mensen in die overgangsperiode niet dezelfde hoeveelheid steun krijgen als daarvoor of daarna. Als bijvoorbeeld, door beleid van andere partijen, de zorgtoeslag minder snel overbodig wordt dan GroenLinks wil, hoe voorkom je dan dat mensen in de problemen komen? Dat is een groot risico met het overbodig maken van toeslagen “buiten de toeslagen om”. Er lijkt relatief weinig na te zijn gedacht over hoe deze overgang precies moet lopen.

Aan de andere kant is het idee van D66 wel erg groots, en ben ik bang dat het te ambitieus is voor een toch al falende overheidsinstantie als de belastingdienst. Ik vraag me vooral af of dat systeem wel zo foutloos zou kunnen worden uitgevoerd.

Het belangrijkste is naar mijn mening, dat de belastingdienst weer echt sterk wordt en deze taak aankan. Wat dat betreft ben ik het eens met de boodschap van zorgvuldigheid van het CDA. Maar toch neig ik qua invulling nog steeds meer naar afschaffing van toeslagen, zoals waar D66 voor pleit.

Het zal afwachten worden tot na de verkiezingen. Maar de kans is klein dat er niks gaat veranderen aan het stelsel. Want links, midden of rechts, echt positief over het toeslagenstelsel is niemand meer.