Op Tweede Paasdag, een dag nadat hij op het balkon nog eenmaal de zegen uitsprakIemand ‘blessen’, gelukwensen namens Jezus. over de stad Rome en de wereld, overleed paus Franciscus (88). Franciscus liet zien hoe ieder mens voor de allerzwaksten op kón en móést komen. En hoewel de paus conservatief bleef over LHBTI-rechten en medisch-ethische vraagstukken als abortus, was hij de eerste pausDe hoogste priester binnen de katholieke kerk. die de katholieke kerkHet christendom kent verschillende stromingen, zoals het protestantisme en de orthodoxe kerk. De katholieke kerk is er daar één van. een socialere kant op durfde te duwen. Durft de volgende paus een van de grootste godsdiensten van de wereld dezelfde kant op te bewegen?

Toen ik het nieuws hoorde van Franciscus’ overlijden, moest ik toch even slikken. Ik als progressieve linkse woke christen zag deze paus op veel gebieden als voorbeeld. Hij belichaamde voor mij de essentie van mijn geloof: opkomen voor de zwakkeren, zorgen voor de planeet en als mens niet zomaar over iemand oordelen.

Tegelijkertijd was de paus voor mij ook een voorbeeld van de huidige dualiteit van de kerk en van het geloof. Een deel van de katholieke kerk en de priesters daarbinnen lijken vast te staan in de tijd en de boodschap van Jezus regelmatig te misbruiken voor haat, intolerantie en het vergroten van tegenstellingen. De paus brak op bepaalde vlakken met die kant van de kerk, maar op andere vlakken bleef hij terughoudender.

Graag duik ik met jullie in die tweestrijdigheid, die ook terugkomt in het pausschap van Franciscus.

Frisse wind

In 2013 werd Franciscus gekozen als de hoogste leider van de katholieke kerk, nadat de oerconservatieve Benedictus XVIDe Latijnse manier om ‘zestien’ op te schrijven. Latijn is nog steeds een belangrijke taal in de katholieke kerk. was afgetreden. Officieel trad Benedictus af vanwege zijn gezondheid, maar Benedictus’ ideologische koers en vooral de rol die hij gespeeld had in het verstoppen van misbruikzaken binnen de kerk, speelden mogelijk ook een rol in zijn beslissing. Met de komst van Franciscus leek er een frisse wind te waaien. Franciscus leefde eenvoudig. Hij droeg vrijwel nooit zijn volledige pauselijke outfit, maar altijd een simpel wit gewaad. Ook ging hij wonen in het gastenverblijf van het VaticaanEen piepklein landje midden in Rome. De plek in Rome vanwaar de paus de katholieke kerk leidt. Hier staat ook de grote Sint-Pieterkerk en de beroemde Sixtijnse kapel., niet in het enorme apostolische paleis waar zijn voorgangers woonden.

Al snel vernieuwde hij de Vaticaanse Bank en deed corruptie daar in de ban. Hij stelde nieuwe kardinalenEen hoge bisschop in de kerk, die verantwoordelijk is voor het kiezen van een nieuwe paus en bestuurlijke taken verricht voor de kerk. Je herkent ze vaak aan hun rode hoedjes en rode outfits. aan van over de hele wereld, sprak zich in sterke bewoordingen uit over het klimaat en bezocht regelmatig gevangenen in hun cel. In plaats van hen te veroordelen voor hun misdaden, waste hij hun voeten. Dat is een krachtig symbool in het christendom dat verwijst naar de voetwassingen die Jezus geeft in de Bijbel.

Migranten

In zijn eerste jaar als paus bezocht Franciscus het Italiaanse eilandje LampedusaEen eiland waar veel vluchtelingen voor het eerst aankomen in Europa na hun gevaarlijke tocht over de Middellandse Zee., voor de kust van Italië, om ook daar de voeten te wassen van vluchtelingen en migranten. Hij herdacht daar vluchtelingen die verdronken waren in de Middellandse Zee, en zou hierna, jaar in jaar uit, ook toen dat niet populair was, zich blijven uitspreken voor de rechten van vluchtelingen en migranten overal ter wereld. In 2024 sprak hij zich bijvoorbeeld nog uit tegen pushbacksHet illegaal terugduwen of terugsturen van migranten. en voor legale en veilige vluchtroutes voor migranten. “Laten we onze harten en krachten bundelen, zodat de zeeën en woestijnen geen begraafplaatsen zijn, maar ruimtes waar God wegen naar vrijheid en broederschap kan openen.”

Palestina

Een vergelijkbare houding had de paus als het aankwam op Palestina. Waar de laatste maanden wereldleiders overal ter wereld stil bleven over Gaza, sprak Franciscus zich in steeds heftigere woorden uit over het Israëlische geweld. In een gelekte deel van zijn nieuwe boek sprak hij enkele maanden geleden – ondanks het neutrale buitenlandbeleid van het Vaticaan – van een mogelijke genocide in Gaza, die gestopt moest worden en onderzocht moest worden door internationale instanties.

Hij sprak zich fel uit tegen bombardmeenten op vrouwen, kinderen, scholen en ziekenhuizen in Gaza. De bombardementen omschreef hij niet als oorlog, maar als “wreedheid” en “terrorisme”. De paus videobelde bovendien de laatste maanden van zijn leven vrijwel elke avond met de enige katholieke parochieEen katholieke gemeenschap met een of meerdere kerken, waar een pastoor van aan het hoofd staat. in Gaza, ondanks zijn ziekenhuisopname.

Maar ook vóór 7 oktober 2023 hield de paus zich al bezig met het lot van de Palestijnen. In 2014 bracht hij een verrassend bezoek aan de scheidingsmuur die Israël bouwde tussen ‘Israëlisch’ en Palestijns gebied op de Westelijke Jordaanoever. Dat bezoek stond niet op de officiële planning en werd hem dan ook niet in dank afgenomen door de Israëlische regering.

Tot het einde bleef Franciscus oproepen tot een staakt-het-vuren. In een speech – uitgesproken door een medepriester – voorafgaand aan de Paaszegen vorige week, schreef hij nog: “Ik doe een beroep op de strijdende partijen. Roep een staakt-het-vuren af. Bevrijd de gijzelaars en kom een ​​hongerend volk te hulp dat streeft naar een toekomst van vrede.”

LHBTI’ers

Hoe progressief en sociaal de paus ook was vergeleken met zijn voorgangers en menig priester in de katholieke kerk, hij bleef op een aantal vlakken conservatiever dan sommigen misschien hadden gehoopt aan het begin van zijn pausschapDe periode waarin iemand paus is. De ‘regeerperiode’.. Franciscus ontsloeg wel priesters die misbruik hadden gepleegd of misbruik verstopt hadden voor de buitenwereld – een breuk met het beleid van zijn voorganger – en ging in gesprek met misbruikten. Hij stelde een commissie in om de misstanden in de kerk te onderzoeken. Maar enkele leden van de onderzoekscommissie die in het verleden zelf misbruikt waren, stopten nadat de commissie in hun optiek niet voldoende kon en mocht veranderen in het Vaticaan en in de kerk.

Paus Fransiscus draagt een blauwe beret ter steun van de City Angels, een LHBTI-vriendelijke en anti-racistische groep vrijwilligers in Italië en Zwitserland. Foto: Grazia Marta Anna

LHBTI-haat had voor deze paus geen enkele plek binnen het katholicisme en de kerk. Over christenen die de Bijbel gebruiken voor LHBTI-haat zei hij: ‘dat zijn infiltranten, die de kerk misbruiken voor hun persoonlijke gevoelens en hun eigen bekrompenheid’. Eerder in zijn pausschap zei hij al ‘God wijst niemand af’ en ‘wie ben ik om te oordelen?’, in gesprekken over LHBTI-mensen. Hij gaf ook aan dat homokoppels een zegen van een priester mogen ontvangen. Trouwen of het adopteren van kinderen was echter out of the question voor Franciscus. En hoewel de paus nooit ‘oordeelde’ over LHBTI’ers, zei hij ook nooit dat homoseksualiteit geen zonde is.

Vrouwen in de kerk en abortus

De paus weigerde vooral om te breken met grote bezwaren van de katholieke kerk op het gebied van abortus. Hij noemde dokters die vrouwen toegang geven tot abortuszorg ‘huurmoordenaars’. Ook hadden vrouwen beperkte rechten binnen de kerk onder zijn pausschap. Hoewel hij enkele vrouwen hoog in het bestuur van het Vaticaan plaatste, bleef de wens van veel katholieken dat vrouwen ook diaken mogen worden – een soort hulppriester – onbeantwoord.

1.3 miljard mensen

Met Franciscus overlijden sterft dus een kerkleider die liet zien wat de kerk zou kunnen zijn: nederig, dienstbaar voor de allerzwaksten en actief in de wereld. Franciscus zette stappen de juiste kant op, maar bleef ook conservatief. Je kunt je nu afvragen: “So what? Ik ben toch geen katholiek?” Dat zal waarschijnlijk kloppen. Maar de katholieke kerk is met meer dan 1,3 miljard volgelingen een van de grootste kerken op aarde. Het heeft daarmee veel invloed in het dagelijks leven van mensen wereldwijd. Een kerkelijk leider die zich openlijk uitspreekt tegen LHBTI-haat, voor de rechten van migranten en werk durft te maken van problemen die de millennia-oude kerk al jaren teisteren, kan ontzettend veel betekenen voor zowel christenen als niet-christenen overal ter wereld.

Deze paus heeft geprobeerd de mammoettanker die de katholieke kerk is, een socialere kant op te sturen. Maar hij trapte ook weleens op de rem. Het is nu vooral de vraag of de volgende paus zijn werk voortzet, en die rem vaker los durft te laten. Die hoop is niet ongegrond: 80 procent van alle kardinalen, de groep priesters die de nieuwe paus gaat kiezen, is benoemd door de huidige paus. Helaas zijn het wel alleen maar mannen.