Woensdag is het Koningsdag. Dan vieren we van alles. We vieren dat we niet hoeven te studeren of werken; dat we op straat een biertje mogen drinken; dat we rommel mogen verkopen; en dat we oranje mogen aantrekken. Sommigen staan zelfs even stil bij onze koning. Hij vervult dan zijn symbolische rol door Zwolle te bezoeken. Maar is zijn rol wel zo symbolisch? Sjors beantwoordt de vraag: Mag Willem-Alexander doen wat hij wil?

Laten we eens even goed naar onze grondwet kijken. In 1815 heeft Thorbecke deze opgesteld. In 1848 is daar artikel 42 in opgenomen. Dat artikel zegt: “De regering wordt gevormd door de Koning en de ministers. De Koning is onschendbaar; de ministers zijn verantwoordelijk.” Dat artikel is tot op vandaag geldig. Maar wat betekent die onschendbaarheid?

Vervolging en aftreden
Die onschendbaarheid betekent ten eerste dat de koning geen verantwoording hoeft af te leggen voor zijn uitlatingen of gedrag. Niet aan het parlement en ook niet aan de rechter. Hoogleraar constitutioneel recht Tijn Kortmann schrijft daarover: “Daaruit vloeit rechtstreeks voort dat de Koning niet strafrechtelijk vervolgd kan worden. (…) De Koning is in alle hoedanigheden, derhalve ook als staatshoofd en in particuliere aangelegenheden, onschendbaar.”

“We kunnen de koning niet dwingen om af te treden”

Op de tweede plaats betekent artikel 42 dat de ministers politiek aangesproken worden op de uitingen en het gedrag van de koning. Dit wil zeggen: we kunnen de koning niet dwingen om af te treden. Bij een minister kan dat wel.

Handtekening van de koning
We kunnen onze koning dus niet vervolgen en niet dwingen af te treden. Maar zelfs als de koning het ‘netjes’ houdt, kan hij invloed uitoefenen. Dat allemaal dankzij artikel 47 van de Grondwet. Dit artikel schrijft namelijk voor dat wetten en besluiten ALTIJD een handtekening van de koning nodig hebben. Zonder zijn handtekening krijgt een wetsontwerp geen status als wet.

De Franse koning Lodewijk XIV: “Ik ben de koning, en de staat, ben ik.”
Kan Willem-Alexander zich ook als de Zonnekoning gedragen?

Het wetsontwerp kan ook niet namens de koning worden ondertekend, hij moet dit écht zelf doen. Zo ondertekent de koning per jaar zo’n 3500 wetten, maatregelen en besluiten. En zoals de RVD op zijn website schrijft: “Als de Koning in het buitenland is, ondertekent hij het stuk ter plaatse elektronisch met een ‘echte’ handtekening op zijn tablet.”

Wetten tegen houden
De koning heeft dus een belangrijk aandeel bij het invoeren van wetten. Kan hij dat aandeel gebruiken om een wet tegen te houden? Het antwoord is ja. Hij hoeft een wetsontwerp niet te ondertekenen. Dit is al een aantal keer aantoonbaar gebeurd. Zo heeft koningin Juliana de doodstraf van een aantal oorlogsmisdadigers tegengehouden. Ook heeft zij een wet verhinderd die het aantal leden van het Koninklijk Huis zou beperken.

Kortom, Willem-Alexander mag doen wat hij wil. Als hij de wet volgt, kan hij wetsontwerpen tegenhouden. Volgt hij de wet niet? Dan kunnen we hem niet ontslaan, noch erop aanspreken. De Majesteit vervult een symbolische functie, maar als hij wil is hij tot veel meer in staat. Fijne Koningsdag!