Geef het vak ‘Sociaal-Emotioneel Leren’ aan alle kinderen

31-05-2023

Gijs Broere

Jongeren ervaren steeds meer stress. Door pandemie, prestatiedruk en andere problematiek geeft zeker één derde van de jongeren aan last te hebben van mentale gezondheidsklachten. Volgens het RIVM denkt vijftien procent serieus aan zelfmoord. Bijna de helft van jongeren ervaart stress. Met name bij meisjes is een grote daling van de mentale gezondheid te zien: meer dan de helft van de meisjes en jonge vrouwen heeft fysieke klachten die verklaart worden door psychische problemen. Het zijn statistieken die een groot probleem in Nederland laten zien. Een lichtpuntje: deze problemen kunnen verholpen worden door een school-brede aanpak die de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen kan verbeteren.

Door: Sjoerd Pol, namens de Commissie Onderwijs

 

De sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen

Hoewel de coronapandemie de problemen rondom mentale problemen in het onderwijs blootlegde, waren deze daarvoor ook al aanwezig. Zonder extra maatregelen, blijven deze dus ook bestaan. In 2001 gaf zestien procent aan veel druk te ervaren door school, in 2021 was dat 45 procent. Om te snappen hoe we dit probleem aan kunnen pakken, is het goed om ongeveer te weten hoe kinderen zich ontwikkelen.

Kinderen ontwikkelen zich in verschillende stadia. Dat begint als een baby. Een één- of tweejarige heeft nog geen besef dat dingen die je niet ziet, wel bestaan (beter bekend als objectpermanentie). Een één- of tweejarige gaat bijvoorbeeld huilen als het de ouder niet meer ziet. Een peuter kan alleen nog vanuit zichzelf denken en redeneren. Zo zal een peuter geen rekening houden met de behoeften van anderen. Later gaan kinderen hun fantasie van werkelijkheid onderscheiden, en met de overstap naar de middelbare school groeit ook de onafhankelijkheid van het kind. In de pubertijd verandert naast het lichaam ook het brein. Pubers ontwikkelen steeds meer hun (gender-) identiteit en gaan betekenisvolle relaties aan. Elk gedeelte van de ontwikkeling heeft zijn eigen uitdagingen en is van belang.

Door vroeg in te zetten op het welzijn van kinderen, kunnen later in de ontwikkeling problemen voorkomen worden. Tegelijkertijd zorgt een goede mentale gezondheid ook voor betere leerresultaten. Daar is dan wel een veilig schoolklimaat voor nodig. In een veilig schoolklimaat kunnen kinderen onbezorgd vriendjes maken en spelen. Juist door dat spelen, leren kinderen belangrijke sociale vaardigheden.

Ook op de middelbare school leren kinderen sociale vaardigheden. Geaccepteerd worden en elkaar accepteren staat centraal. Kinderen die zich geaccepteerd voelen en goede relaties hebben met klasgenoten, kunnen beter leren. De school heeft een grote invloed op haar schoolklimaat en het is ook de verantwoordelijkheid van de school om er voor te zorgen dat iedere leerling zich veilig voelt. Die veiligheid gaat over fysieke veiligheid, maar ook over sociale en psychische veiligheid.

De (mogelijke) oorzaken

Niet alleen de school heeft een grote invloed op kinderen. Ook ouders en de maatschappij beïnvloeden het kind. Hoge eisen zorgen voor prestatiedruk bij kinderen. Denk bijvoorbeeld aan de Cito-toets, waar kinderen zo hoog mogelijk willen presteren om een zo ‘goed’ mogelijk schooladvies te krijgen. Die prestatiedruk wordt meer naar mate kinderen ouder worden. Volgens het RIVM ervaart een derde van de middelbare scholieren prestatiedruk. Bij jongvolwassenen is dat 45 procent. Die prestatiedruk zorgt voor een minder goede mentale en fysieke gezondheid. Doordat ouders steeds maar nadruk leggen op presteren, en bijvoorbeeld alle cijfers van hun kind in kunnen zien, wordt die prestatiedruk alleen maar meer. Niet voor niets zegt 28 procent van de jongeren die stress ervaart, dat die stress veroorzaakt wordt door school. Nog eens 28 procent geeft aan dat ze druk ervaren door wat er van hun verwacht wordt.

Hoewel sociale media ook een negatief effect kunnen hebben op kinderen, hebben ze ook voordelen.  Vooral op het gebied van identiteit kan een kind zich breder ontwikkelen dankzij sociale media. Maar omdat verschillende onderzoeken elkaar tegenspreken, is het effect van sociale media nog altijd moeilijk te bepalen.

De oplossing

Door de sociaal-emotionele ontwikkeling te stimuleren kunnen kinderen weerbaarder worden en kunnen ze later in hun leven beter omgaan met sociale situaties. Met een school-brede aanpak en een goed doordacht plan zijn mooie resultaten haalbaar. Door kinderen het vak SEL (sociaal-emotioneel leren) te geven, krijgen kinderen de tools die ze later in het leven nodig hebben om makkelijker met mentale druk om te gaan.SEL is op te delen in vijf vaardigheden: zelfbewustzijn, zelfmanagement, verantwoorde besluitvorming, sociaal bewustzijn en relatievaardigheden: moeilijke woorden, die eigenlijk betekenen dat een kind een toegankelijke omgeving heeft om te praten over, en te werken aan, sociaal-emotionele ontwikkeling.

Uit onderzoek van het Trimbos blijkt dat bij jonge kinderen SEL meer effect heeft dan bij oudere kinderen. Daarom is het belangrijk om op de basisschool te beginnen met het vak. Door een lesprogramma in te zetten voor de lange termijn kunnen leerlingen hun emotionele intelligentie ontwikkelen, maar ook stress management aanleren en leren omgaan met lastige situaties. Belangrijk daarbij is dat de hele school én de ouders betrokken zijn bij SEL. De school moet intensief aan de slag met het vak om de kans te vergroten op een goed resultaat.

Op latere leeftijd hebben kinderen andere behoeften, en daar moet SEL dan ook op afgestemd worden. Met name interventies gericht op pestgedrag en conflicten zijn dan van belang. Uiteraard moet de school kinderen die, ondanks SEL, psychische problemen ervaren, daarbij begeleiden en doorverwijzen naar een professional.

Kortom, het onderwijs kan op deze manier veel mentale en fysieke klachten van jonge mensen voorkomen. Dat kan vooral door de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen te stimuleren, een veilig leerklimaat te creëren, iedereen (inclusief de ouders) te betrekken bij SEL en kinderen die signalen van psychische problemen vertonen, op tijd te helpen. Door kinderen de tools te geven om met complexe sociale situaties en stress om te gaan, kunnen wij ze de onbezorgde jeugd geven die ze verdienen.