Het effect van klimaatverandering op dierlijke migratie

22-06-2017

Hessel Hoekstra

Nog voordat mensen de technologie ervoor hadden, reisden dieren al van de ene naar de andere kant van de wereld. Dit doen ze omdat ze op zoek zijn naar voedsel, of geschikte plaatsen om zich voort te planten.

Noordse sternen vliegen in het najaar van hun broedgebieden rond de noordpool naar hun overwinterplaats op de zuidpool . En zij zijn niet de enige dieren die veel reizen. Palingen steken de Atlantische Oceaan over om zich in de Sargassozee voort te planten. De jonge exemplaren steken de oceaan opnieuw over en gaan terug naar Europa om daar op te groeien. En op de Serengeti trekken jaarlijks miljoenen gnoes en andere grazers met  het regenseizoen mee. Maar helaas gooit klimaatverandering roet in het eten van de reisplannen van onze dierlijke vrienden. En dit heeft een aantal redenen.

Voor vogels is de migratie een jaarlijks terugkerend ritueel. In het najaar trekken de vogels naar een warmer oord, en in het voorjaar keren ze weer terug om te broeden. Temperatuur is één van de factoren die het moment van de trek bepaalt, maar de beschikbaarheid van voedsel is veel belangrijker dan de temperatuur. Door klimaatverandering keren vogels op het verkeerde moment terug, waardoor er te weinig voedsel beschikbaar is. Hierdoor sterven veel vogels, waardoor de populatie afneemt.

Als we de palingen erbij halen, ook zij hebben last van klimaatverandering. Deze trekken naar de Sargassozee omdat de omstandigheden optimaal zijn. Deze omstandigheden hangen vooral samen met zoutgehalte, voedselaanbod en temperatuur. Wanneer de watertemperatuur stijgt, trekken de palingen verder noordwaarts, waar het zoutgehalte en het voedselaanbod minder optimaal zijn, en waar de leefomstandigheden dus ook minder optimaal zijn.

Daarnaast veroorzaakt klimaatverandering ook migratie binnen diersoorten. Ongeveer 120.000 jaar geleden trokken de oermensen weg uit Afrika en verspreidden ze zich over alle werelddelen. De meest plausibele verklaring hiervoor is dat ze vluchtten voor klimaatverandering en op zoek gingen naar betere levensomstandigheden. En de recente klimaatverandering zorgt voor soortgelijke processen bij veel diersoorten. Levensomstandigheden veranderen, waardoor het voor dieren niet meer optimaal wordt om nog in een bepaald gebied te overleven. Hierbij kan het gaan om voedseltekorten, maar ook bosbranden of overstromingen dwingen dieren om weg te trekken uit hun leefgebied.

Ecosystemen zijn complexe netwerken van interacties tussen verschillende organismen, en soms hoeft maar één veranderende factor genoeg te zijn om het netwerk te verstoren. Hierbij gaat het niet alleen om de gebieden waar dieren uit wegtrekken, maar ook het nieuwe gebied waar de dieren in terechtkomen kan ernstig verstoord worden. Hier moet wel gezegd worden dat dit niet per se voor elk ecosysteem hoeft te gelden. Sommige systemen zijn robuuster dan andere en minder vatbaar voor verandering, maar het is altijd een kwestie van voorzichtig zijn.

En dan heb je natuurlijk ook dieren die met hun reisgedrag juist klimaatverandering veroorzaken. En dan heb ik het specifiek over Xing Ya en Wu Wen. Deze twee panda’s hebben per vliegtuig een reis tussen Chengdu en Schiphol gemaakt. Deze reis van 8000 kilometer heeft oneindig veel meer impact op het milieu en klimaat dan een zwerm noordse sternen. Het is leuk dat ze nu in Nederland te zien zijn, en dat het een teken is van goede relaties tussen Nederland en China, maar misschien was een mooie oude vaas een beter geschenk geweest.

Klimaatverandering is een oorzaak waardoor het slechter gaat met dierlijke migratie. Maar de oorzaak is nog veel breder te trekken naar menselijk handelen in het algemeen. Het op grote schaal verdwijnen van natuur dwingt dieren om andere routes te nemen, of het zorgt ervoor dat ze helemaal niet meer weg kunnen. Terwijl dit juist zo essentieel is voor hun voortbestaan. Klimaatverandering en het verdwijnen van natuurgebieden zorgen voor een daling. Laten we de vliegroutes van vogels en de zwemroutes van palingen daarom zo klimaatneutraal mogelijk in proberen te richten.

Dit artikel is deel van de OverDWARS Reistijd.