Doorstroomparadijs Nederland: Wat je moet weten over belastingontwijking in de polder

19-11-2020

OverDWARS Redactie

In 2009 noemde president Barack Obama Nederland een belastingparadijs. 13% van winsten van Amerikaanse bedrijven zou door constructies in Nederland onbelast blijven. Nederlandse politici riepen moord en brand. Het kwam tot een motie in de Tweede Kamer die verbood om Nederland zo te noemen, ingediend door een PVV’er. En ja, deze werd aangenomen. Nederland heeft namelijk wel degelijk gewone belastingtarieven voor de meeste bedrijven, en voor burgers al helemaal. Maar waarom blijft er dan toch winst onbelast? Wat is belastingontwijking, en waarom komt Nederland steeds ter sprake als het hierover gaat?

Door Douwe Kuipers

Belastingontwijking stap I: royalties
Belastingontwijking is, in een notendop, zoveel mogelijk geld in de boeken te zetten als geldstromen waar uiteindelijk minder belasting op wordt geheven. Het belangrijkste gebrek in Nederland is dat nu geen belasting wordt geheven op royalties van en naar bepaalde landen. Royalties zijn inkomsten uit intellectueel eigendom zoals licenties, liedjes en patenten. Bedrijven mogen kosten tussen de bedrijfsonderdelen verrekenen als royalties wanneer de merknaam of intellectueel eigendom wordt gebruikt voor een vergoeding. In de praktijk mogen bedrijven dit begrip heel ver oprekken. Het gevolg is logisch. Multinationals proberen om zoveel mogelijk geld als omzet uit royalties om te boeken.

Belastingontwijking stap II: brievenbussen en afspraken
Vervolgens kunnen ze het geld naar Nederland sturen, en vanuit hier het liefste naar een plek met lage winstbelasting. Dat kan met een holding (eventueel een brievenbusbedrijf), maar voor een goed imago en goede contacten met lobbynetwerken kan het hoofdkwartier ook in Nederland komen te staan. Daarna wordt met de belastingdienst in een belastingruling vastgelegd hoe het bedrijf de geldstromen tussen bedrijfsonderdelen inricht. Deze rulings, belastingsafspraken, zijn al decennia dé manier waarmee Nederland internationale bedrijven overhaalt om zich hier te vestigen.

Veel geld…
Volgens De Nederlandse Bank gingen er in 2015 biljoenen euro’s door Nederlandse bedrijven en rekeningen heen. Zo groot is de rol van Nederland in het wegsluizen van winsten. Er zouden daarvoor 14.000 brievenbusbedrijven zijn. Daar komt bij dat het geld naar de klassieke belastingparadijzen gaat, zoals Curaçao. En daar verdwijnt het van de radar van financiële instituten.

…en gemist geld
En nu de grote vraag: wat krijgen we ervoor terug? Binnen de Europese Unie zijn geen handelsbarrières, dus waar een hoofdkantoor binnen de EU staat maakt niet veel uit. De banen ontstaan daar waar dat het beste uitkomt voor het bedrijf. Door handelsverdragen en belastingverdragen zijn geld en goederen ook makkelijk over de grens te krijgen. Daarbij is het makkelijk om schulden van andere bedrijfsonderdelen te verplaatsen zodat de renteaftrek misbruikt kan worden. Volgens SEO Economisch Onderzoek was de bijdrage van brievenbusbedrijven aan de economie 3 tot 3,4 miljard euro in 2013. Maar in 2007 was er geschat in Nederland 16 miljard euro gemist om 2 miljard extra binnen te halen. Een studie in opdracht van de Europese sociaaldemocraten leverde een schatting van 22 miljard aan misgelopen belasting voor de Nederlandse staat. Nederland loopt bijvoorbeeld miljarden belasting op multinationals mis door constructies in België en Luxemburg. Heeft het dus zin om bedrijven voor een schijntje binnen te halen? Nee, netto worden we er niet rijker van. Voor alle EU-landen zou het gemiste belasting 823 miljard bedragen. Ter vergelijking: dit is vijf keer zo hoog als het totale budget van de Europese Unie.

Samenwerken of tegenwerken?
De houding van Nederland zal de stemming in Brussel ook geen goed doen. Nederlandse ministers zeggen altijd open te staan voor Europese samenwerking om belastingontwijking en -ontduiking tegen te gaan. Maar de praktijk toont een ander gezicht. Nederland graaft zich altijd in zodra die Europese samenwerking zich tegen belastingontwijking richt, iets dat meestal achter gesloten deuren gebeurt. Naast belastingontwijking zijn er ook schattingen voor de kosten van trucs die niet legaal zijn, oftewel belastingontduiking. De schatting van de sociaaldemocraten is 150 miljard, maar de Europese Commissie is iets conservatiever, met 50 miljard.

Ontwikkelingshulp
Ontwikkelingslanden en opkomende economieën lopen in totaal ook minstens 100 miljard euro per jaar mis. Onderzoeker Francis Weyzig schat de gemiste inkomsten in ontwikkelingslanden door Nederlandse brievenbusbedrijven op 640 miljoen per jaar. Ter vergelijking: het Nederlandse budget voor ontwikkelingshulp en -samenwerking was 4,5 miljard in 2016. Door de brievenbusfirma’s te sluiten zouden we heel makkelijk honderden miljoenen kunnen besparen op ontwikkelingshulp. En het zou bij de EU goed in de smaak vallen als bonus.

Lobby
Waarom is Nederland al decennia een doorvoerhaven voor gigantische geldstromen? Eén van de redenen is dat de financiële sector een zeer invloedrijke lobby heeft. SOMO concludeerde in een rapport dat voor burgers lastig is om te zien hoe het beleid door lobby ontstaat. WOB-verzoeken helpen om meer over de lobby te weten te komen, maar ook dan zijn er problemen. De documenten worden al snel heel erg technisch. Dit belemmert niet alleen nieuwsgierige burgers, maar ook de overheid zelf. Ze zijn gedwongen om experts van binnen de sector bij het opstellen van beleid te betrekken. Hoogleraren die worden uitgenodigd om mee te helpen mazen in de wet te dichten zijn vaak ook (part-time) werknemer bij financiële consultancybureaus. NGO’s zijn onafhankelijker maar het verwijt dat ze ‘links’ beleid aanbevelen kan dan snel vallen. Het debat verandert dan in een welles-nietes over het belang van multinationals voor werkgelegenheid. Maar sluitend bewijs voor het nut voor de rest van de economie moet nog altijd worden geleverd.

Als je kijkt naar wereldwijde geldstromen is snel te zien dat dat de Nederlandse staat een grote invloed heeft voor “zo’n klein land”, in goede of in kwade zin. Een linkse, niet te nationalistische regering kan het tij keren en met beleid ervoor zorgen dat multinationals eerlijker belasting gaan betalen.