Laatst zag ik – zoals een goed VPRO-lid dat betaamt – de nieuwe film van Sunny Bergman ‘Wit is ook een kleur’. Daarnaast zag ik, zoals een goed studieontwijkende student dat ook betaamt, tal van reacties op fora en social media op diezelfde film. Wat me opviel was dat men over het algemeen geïrriteerd was. Blanken voelden zich aangevallen of zelfs racistisch behandeld. Waren deze gevoelens gerechtvaardigd? Kan een antiracistische film zelf eigenlijk racistisch zijn?

Om te kunnen zien of deze gevoelens en argumenten gegrond zijn moeten we eerst zien hoe deze kritiek wordt weerlegd van de andere. Doorgaans zou dat gebeuren met het idee van ‘witte fragiliteit’. Deze blanke kritiek zou eerder daar vanuit voortkomen en niet uit echt gegronde argumentatie. Blanken zijn namelijk doodsbang om hun macht te verliezen in de maatschappij. Vandaar dat ze de antiracistische ideeën weerleggen. Ze voelen zich te snel aangevallen doordat ze blank zijn, aldus Bergman. Een beetje krom is deze redenering wel te noemen, al zeg ik het zelf. Je bevestigt immers het idee van de witte fragiliteit in elk argument dat je kunt stellen. Als je zegt dat je erin gelooft bevestig je het, doe je echter het omgekeerde dan bevestig je het ook.

Dit gaf de film dan ook vanaf het begin af aan al een heel stroeve ondertoon. Wat het echter nog stroever maakte was hoe Bergman racisme zag. Het is namelijk niet een complex multiraciaal probleem zoals zoveel mensen denken. Het ligt veel simpeler volgens Bergman:

“Ik denk: racisme is een probleem van witte mensen, witte mensen moeten veranderen en witte mensen moeten elkaar daarop aanspreken.”

We zien hier misschien wel echt het kern van het probleem dat de meeste mensen zullen hebben met het Sunnyiaanse antiracisme. Het is niet zo dat de meeste blanken niet geloven dat zij systematisch en institutioneel bevoorrecht zijn.

“Het is de universaliteit en neerbuigendheid van Bergman die de meeste mensen zo enorm irriteert. En niet, zoals zijzelf dacht in haar film, specifiek het inhoudelijke argument van de blanke privileges.”

Er zijn tal van problemen die voortkomen uit het idee van een altijd geldend blank privilege. Deze visie kan namelijk specifiek blanke slachtoffers van racisme helemaal niet accepteren. Blanken zijn daders en geen slachtoffers, racisme is immers ‘een probleem van witte mensen’. Daarbij kun je denken aan de discriminatie tegenover Poolse arbeidsmigranten. Dit kan ook niet meer worden gezien als ‘racistisch’, Polen zijn ook blank. Voor Marokkanen die een blonde jongen wegjagen uit ‘hun’ buurt geldt hetzelfde. Of wat dacht je van blanken die geen baan zouden kunnen krijgen bij Turkse bedrijven, hoe zit het met hun slachtofferschap?

Toch begrijp ik wel deels wat Bergman in haar film probeerde te zeggen. Blanke privileges bestaan immers wel in onze samenleving, deze moeten dan ook worden bestreden. Dat idee wordt hier niet betwist. Universeel of alomvattend zijn blanke privileges echter niet. De voorbeelden die hiervoor zijn genoemd tonen dat wel aan. De realiteit laat immers zien dat niet iedere blanke vmbo’er uit een achterstandswijk het grachtengordel leventje van Bergman zal kunnen bemachtigen. Noch zal je blanke huidskleur je altijd helpen t.o.v. iemand met een bruine huidskleur. Juist op grond van deze redenen is het niet gerechtvaardigd om zomaar iedere blanke aan te spreken op privileges die ze wellicht niet hebben. Als we zomaar iemand op basis van vooroordelen gaan aanspreken zijn we geen haar beter dan de echte xenofoben in dit land.

Het zou daarom veel beter zijn als we niet gaan eisen dat mensen zich zouden moeten schamen voor hun huidskleur. Schaamte en schuld zijn niet een goede basis voor onze antiracistische beweging. Zeggen dat één bevolkingsgroep het gehele probleem van racisme op zich draagt zal die bevolkingsgroep alleen maar vervreemden. Alleen met uitgestrekte hand en niet opgeheven vinger kunnen we inzicht verlenen in datgene wat we blanke privileges noemen.

Laten we daarom in het nieuwe jaar het stereotyperen maar gewoon overlaten aan de xenofoben en de populisten. Klakkeloos een label op mensen plakken en ze daarop aanvallen zal de nuancering in het racismedebat niet helpen. Wees daarom sceptisch tegenover deze ideeën die je een te makkelijk antwoord geven op een moeilijk probleem. Racisme behoudt zich namelijk niet tot een ras of een huidskleur, iedereen kan het ondervinden. Het debat erover zou dan toch ook minstens net zo divers moeten zijn, vind je niet?

Ik wens jullie nog een fijn 2017 zonder schaamte of xenofobie.