In 2022 werd premier Shinzo Abe van Japan in klaar daglicht vermoord. Een politieke moord in een land dat bekend staat als vredig en veilig, hoe kon dat gebeuren? Die vraag hield mij al een tijdje bezig. Het afgelopen najaar ging ik op uitwisseling aan Kyoto University in Japan. Het werd mij al snel duidelijk dat het ‘vredige’ beeld van Japan niet helemaal klopt. Er is veel ontevredenheid, en daardoor het nodige activisme met een belangrijke rol voor de stad waar ik studeerde: Kyoto.

Liberale democratie of eenpartijstaat?

Eerst een kleine uitleg van hoe de Japanse politiek in elkaar zit. Na de Tweede Wereldoorlog, waarin Japan fascistisch was en bondgenoten met de nazi’s, nam Amerika het land voor een paar jaar in. De Verenigde Staten gaven Japan een nieuwe, Westerse grondwet. Hierin mocht Japan de keizer behouden, maar werd het ook een democratie. Dat systeem bestaat nog steeds.

Net als in Nederland heeft Japan een Eerste en Tweede Kamer, maar ze worden op een iets andere manier gekozen. Bij verkiezingen stemmen Japanners op een combinatie van ‘gewone’ zetels (zoals in Nederland), en district-gebonden zetels. Elke provincie heeft namelijk een aantal districten, waarvan er per district één kandidaat wordt gekozen die daar de meeste stemmen haalt. En vooral die laatste soort zetels heeft één partij geholpen om heel lang aan de macht te blijven: de conservatieve Liberaal-Democratische Partij (LDP).

Sinds de Tweede Wereldoorlog is deze partij altijd de grootste geweest en hebben ze alleen in de jaren negentig en tussen 2009 en 2012 hun macht verloren. Maar toen ze hun macht verloren, was de oppositie te verdeeld om te kunnen regeren. Die oppositie bestaat uit centristische partijen als de Constitutioneel-Democratische Partij (CDPJ) – de grootste oppositiepartij -, linksere partijen als de Communistische Partij en Reiwa, en rechtsere partijen als Isshin (Innovatie Partij) en de Democratische Volkspartij (DPFP). Deze partijen hebben erg uiteenlopende politieke meningen en willen daardoor niet met de LDP samenwerken, maar ook niet met elkaar.

Extreemrechtse groepen en religieuze cults

Kortom: de LDP kan eigenlijk doen wat het wil. De partij is ook niet vies van een schandaaltje. Denk aan corruptieschandalen, maar ook dat een groot deel van de prominente leden een extreemrechtse groep aanhangt. Dat laatste is te zien, want Japanner leren de oorlogsgeschiedenis van hun land niet volledig op school, en de overheid is de laatste 15 jaar geobsedeerd geraakt met militarisme.

Daarnaast hebben leden van de LDP banden met religieuze cults. De moord op Shinzo Abe is hier naar terug te leiden: zijn moordenaar bleek het slachtoffer te zijn van zo’n cult (de Verenigingskerk), en wilde wraak nemen omdat Shinzo Abe en veel andere LDP’ers er banden mee hadden.

Toch wist de LDP bij de laatste verkiezingen in oktober 2024 de grootste te blijven en lukt het de oppositie nog altijd niet om samen te werken. En dat terwijl het land wel wat verandering zou kunnen gebruiken. De economie staat al dertig jaar praktisch stil, er zijn allemaal ouderwetse regels rondom beleefdheid en het conformeren aan de norm die mensen een zwaar leven bezorgen. De bevolkingsaantallen dalen, het minimumloon is zo’n 6 euro per uur, en de Japanse werkcultuur is er erg zwaar. Voor de jongeren in Japan lijkt er geen toekomst te zijn.

Het unieke Kyoto

Hoe verhoudt die politieke onrust zich tot het rustige-ogende Kyoto? Het was vroeger de hoofdstad van Japan en staat vol met oude tempels, altaren en kastelen, wat super veel toeristen trekt. In maart 2024 waren er hier lokale verkiezingen, die een nek-aan-nekrace werden tussen een communistische kandidaat en een kandidaat die door de alle andere partijen werd gesteund en daardoor won. Dit is niet uitzonderlijk voor Kyoto: historisch is deze stad erg links, en de belangrijkste universiteit van de stad – Kyoto University – heeft een status als rebelse en vrije universiteit.

Die rebelse status begon al vóór de Tweede Wereldoorlog, toen fascistisch Japan linkse geluiden de kop indrukte was er veel weerstand vanuit Kyoto University studenten. En ook ná de oorlog braken er landelijke miljoenenprotesten uit met zowel vakbondsmensen als studenten toen Amerika en Japan het ANPO-verdrag tekenden. Dat verdrag gaf Amerika het recht om militaire basissen te hebben in Japan.

Linkse studenten in Kyoto en andere steden verenigden zich onder de naam ‘Zengakuren’ (‘beweging van zelf-regerende studenten’). Al deze protesten kwamen tot uitbarsting op 15 juni 1960, toen Zengakuren het Japanse parlement bestormde. Uiteindelijk trokken ze zich terug toen één van de bestormende studenten stierf. Protesten bleven in de jaren 60 doorgaan in Japan, bijvoorbeeld tegen de Vietnamoorlog. Om die reden bezetten studenten in 1969 in veel steden, waaronder Kyoto, de klokkentorens van hun universiteiten. Hierna verloor Japan diens activistische karakter, maar Kyoto bleef altijdrebels.

Zengakuren

Hoewel er vandaag veel minder mensen demonstreren in Japan, ook in Kyoto, viel het me al snel op dat de Zengakuren-groep nog altijd bijna elke dag op het plein van de universiteit staat te demonstreren. Omringd door bewakers van de universiteit, die tegendemonstratiebordjes vasthouden en de demonstranten filmen, houden de Zengakuren-studenten toespraken en delen ze flyers uit met nieuwsupdates. Waarom? Toen ik één van de studenten ernaar vroeg, legde hij uit dat ze bang zijn voor een oorlog met China. De spanningen tussen de VS en China zijn toegenomen, dus geeft Japan steeds meer geld uit aan het leger en neemt de kans op oorlog toe, vond de student.

Ook demonstreert de groep voor Palestina en benoemen ze de banden van Kyoto University met Israël en de wapenindustrie. En waarom filmden de bewakers deze studenten? Een paar studenten waren eerder geschorst voor het demonstreren, dus filmen de bewakers de demonstranten nu zodra ze op het campusterrein komen om ze te intimideren.

Studentencommunes

Naast studenten die zich met de internationale politiek bezighouden, zijn er ook demonstranten die er voor lokale issues zijn. Eind november zag ik tijdens een les een flyer liggen die een rockoptreden aankondigde op het plein voor de klokkentoren. Ik ging er heen, en kwam erachter dat dit de opening was van het festival van de ‘Kumano Dormitory.’

In Japan leven veel studenten in dormitories / dorms (studentenhuizen). Ook ik woonde in zo’n dorm tijdens mijn tijd in Kyoto. De meeste daarvan zijn in handen van de universiteit of een private verhuurder, maar in Kyoto zijn er twee uitzonderingen: Kumano en Yoshida. Studenten besturen deze dorms zelf, en ze zijn daardoor een unieke en vrije plek waar allerlei soorten mensen wonen. De studenten geven in deze chaotische dorms regelmatig feesten of organiseren andere activiteiten.

Maar deze manier van leven wordt bedreigd. De gebouwen zijn oud en in slechte staat, dus wil de universiteit ze slopen. De studenten willen juist hun huis behouden, dus maakten ze de afgelopen jaren protestborden, hielden ze demonstraties en probeerden ze soms delen van de universiteit te bezetten.

‘Politie, ga naar huis!’

Het belangrijkste moment van het festival van de Kumano Dormitory is de bestorming van de klokkentoren van Kyoto University. Geïnspireerd door de bestorming van 1969 begonnen de studenten dit als prank te doen in 1994. Sinds die eerste bestorming is het een jaarlijkse traditie geworden, maar ook steeds meer een manier voor de studenten om hun woede naar de universiteit te uiten. En ik had het geluk dat ik bij de bestorming van 2024 kon zijn.

Op de dag van de laatste bestorming was er een vervelende verrassing: de universiteit had zo’n 50 politieagenten geregeld die de studenten tegenhielden. In plaats van een traditionele bestorming was er een uur lang een duwpartij tussen de politie en studenten die de toren probeerden te bereiken met hun ladder. Het lukte de Kumano-bewoners niet om de toren op te klimmen, maar toen ze vertrokken, riepen ze wel: ‘politie ga naar huis! De universiteit is van de studenten!’

Toekomst

De toekomst voor Japanse jongeren, ook buiten Kyoto, en de conservatieve Japanse politiek ziet er al met al teleurstellend uit. Maar er is hoop! Cultureel-gezien zijn jongeren in Japan veel rebelser dan de oudere generatie. Kyoto University is hier een goed voorbeeld van. Het bestuur wil graag af van diens status als rebelse universiteit en wil wat ‘normaler’ worden. Dus pakken ze demonstranten harder aan en proberen ze vrije plekken te sluiten. Maar de Yoshida dorm spande een rechtszaak aan tegen de sloop van hun gebouw. Die hebben ze in 2024 gewonnen.

Terwijl de universiteit netter wil worden, trekt Kyoto een groeiende groep rebelse jongeren aan. Een groep die wil vechten voor hun bestaansrecht, via de wet of als het moet via activisme. Er is misschien veel ontevredenheid bij de Japanse jongeren en de hoop voor een goede toekomst ligt laag. Maar het activisme geeft deze jongeren het beetje hoop dat nodig is om te vechten voor hun toekomst.

Woordenlijst

• Kyoto: een stad in Japan.
• Fascistisch: een extreme, ondemocratische manier van politiek denken, waarbij één leider of één politieke partij de absolute macht heeft in een land. In deze manier van denken staat het ‘eigen volk’ of de ‘eigen natie’ vaak op één, en worden mensenrechten van o.a. minderheden niet gerespecteerd. Meer info over fascisme en wat het is vind je bijvoorbeeld op de website van Amnesty International.
• Grondwet: een belangrijke groep wetten die extra belangrijk zijn in een democratie, waarin bijvoorbeeld de indeling van de politiek beschreven staat, maar ook belangrijke rechten zoals de vrijheid van meningsuiting en het verbod op discriminatie.
• Districten: een bepaald (stem)gebied.
• Oppositie: de partijen die niet meedoen aan een regering.
• Extreemrechts: groepen mensen die de democratie omver wil werpen, eventueel met geweld. Zie ook het woord ‘fascisme’.
• Cult: een subcultuur binnen een bepaalde religie, wiens geloof vaak als vreemd of extreem wordt gezien door veel mensen.
• Corruptie: illegale omkoping met geld of andere zaken van bijvoorbeeld mensen in de overheid om daar een bepaald voordeel uit te halen.
• Militarisme: manier van denken en doen waarbij een land veel nadruk legt op het gebruik van militaire kracht om zijn doelen te bereiken.
• Conformeren: ergens aan meedoen. Je aansluiten (of niet) bij een bepaalde maatschappelijke regel of idee.
• Campus: het terrein van (vaak) een universiteit met studentenwoningen en onderwijsgebouwen.
• Commune: Een kleine groep mensen die samen hun eigen regels afspreken, en samen een bepaald gebiedje of bijvoorbeeld hun flat besturen.
• Dorms: studentenhuizen.
• Bezetten: een plek innemen of vasthouden tegen de zin van een ander.
• Bestorming: het aanvallen van een bepaalde plek.