Schotland, Catalonië, de Krim en meer: in 2014 vonden de meeste referenda voor onafhankelijkheid plaats sinds het eind van de Koude Oorlog en het uiteenvallen van de Soviet-Unie. Hoog tijd dus voor DWARS om over deze kwestie na te denken Lyle Muns en Frank de Jong kruisen in deze nieuwe rubriek door de Commissie Internationaal verbaal de degens. De stelling:

HEBBEN REGIO’S HET RECHT ZICH EENZIJDIG ONAFHANKELIJK TE VERKLAREN?

Grenzen zijn een vreemd fenomeen. Vaak hebben ze niks te maken met (logische) scheidingen tussen talen, volkeren of culturen. Al helemaal zelden komen ze tot stand op basis van gemeenschappen die besluiten om samen te leven. We behandelen landsgrenzen als heilige, onkreukbare waarheden, terwijl ze meestal ontstaan vanuit de willekeur die historische ontwikkelingen met zich mee kunnen brengen. Oorlogen, machtsspelletjes, kolonisatieslagen liggen dus ten grondslag aan de verdelingen tussen landen, niet wat goed zou zijn voor de lokale bevolking.

“GRENZEN ZIJN EEN VREEMD FENOMEEN”

Je hoeft dan ook niet echt verbaasd te staan dat die willekeurige grenzen soms spanningen oproepen. Volkeren die zichzelf niet herkennen in hun nationale overheid willen dan graag (meer) zelfbeschikkingsrecht. Veel DWARSers krijgen hierbij een naar gevoel in hun onderbuik. Graag bepleiten we (terecht) internationale solidariteit en samenwerking. Een nationalistische alscheidingsbeweging past niet in dat plaatje. We mogen echter niet vergeten dat het hier vaak gaat over volksbewegingen die breken met het idee dat zij zich als speelbal van de internationale machtspolitiek zouden moeten laten degraderen. De onlogische samenhang van gebieden, die meestal door een weinig eerbaar ‘old boys network’ aan machtspolitici is opgelegd, is waar zij in opstand tegen komen. De vraag naar soevereiniteit komt dan ook zeker niet uit alleen een rechtsnationalistische hoek. ln tegendeel.
De linkse Schotse SNP is daar een mooi voorbeeld van. Dan is het plots niet meer dat nare nationalisme, maar een legitieme wens tot autonomie. Dezelfde behoefte aan autonomie overigens die bijvoorbeeld een halt toeriep aan het koloniale tijdperk.

Of zulke internationale bewegingen steun krijgen hangt niet af van of hun wensen al dan niet legitiem zijn, maar of het even zo uitkomt. Veel westerse landen hebben zich hard gemaakt voor de. onafhankelijkheid van Kosovo of Zuid-Sudan, maar keerden hun rug toe als het bijvoorbeeld ging over Catalonië, de Krim of haar voormalige koloniën. ‘Elke situatie is anders’, wordt er dan opgeworpen, maar een dubbele standaard kan men niet zo makkelijk wegwuiven. We zijn inconsequent in het behandelen van onafhankelijkheidsvraagstukken. Dat komt doordat de leidraad bij onze geopolitieke en economische belangen ligt en niet bij de vraag wat goed is voor de lokale bevolking. Dat is niet de wereld waar DWARS zich hard voor zou moeten maken.

“WE ZIJN INCONSEQUENT IN HET BEHANDELEN VAN ONAFHANKELIJKHEIDSVRAAGSTUKKEN“

Als we wel volkssoevereiniteit voorop stellen, kan elke regio zich dan zomaar onafhankelijk verklaren? Nee, natuurlijk niet. Zo’n onafhankelijkheidsproces moet geleidelijk, democratisch en vreedzaam zijn. Onafhankelijkheid is een ingrijpende keuze, dus vergt het een groot maatschappelijk debat waarin iedereen zijn stem kwijt kan. De annexatie van de Krim was niet legitiem vanwege het ontbreken van zo’n vrij debat, niet omdat Krim-burgers inherent geen recht zouden hebben zich op termijn van Oekraine af te scheiden.

Komen er niet een hoop conflicten van? Waarschuwen voor toename van geweld doet me erg denken aan Halbe Zijlstra die zegt dat we autoritaire regimes maar moeten steunen omdat anders internationale stabiliteit in het gedrang zou komen. De oorzaak van het geweld ligt niet bij burgers die een democratisch bestuur of onafhankelijkheid willen, maar bij halsstarrige regimes die daar op geen enkele manier gehoor aan geven. Onafhankelijkheidsbewegingen radicaliseren nadat overheden stelselmatig weigeren te luisteren of vreedzame methodes gewelddadig onderdrukken. De oplossing voor dit probleem moet je dan ook niet zoeken bij de op zich legitieme wensen van burgers, maar bij de complete desinteresse van hun politiek leiders om gehoor te geven aan hun noden.

Hedendaagse grenzen zijn niet de heilige, absolute waarheden zoals we ze behandelen. Ze zijn juist willekeurige relikwieën van het verleden. We moeten aan ze vasthouden om een zekere mate van orde en stabiliteit te kunnen waarborgen, maar niet op de inconsequente en halsstarrige manier van nu. In de plaats van ons bang te laten maken over een door rechts-nationalistische, gefragmenteerde wereld vol oorlog en conflict zouden we moeten opkomen voor het zelfbeschikkingsrecht van burgers. Dat betekent niet dat iedereen zich zomaar onafhankelijk kan verklaren, maar wel dat breed gedragen volksbewegingen die roepen om meer soevereiniteit niet langer genegeerd kunnen worden.

HEBBEN REGIO’S HET RECHT ZICH EENZIJDIG ONAFHANKELIJK TE VERKLAREN?

Sinds er ruim een jaar geleden ‘Groene Mannetjes’ verschenen op de Krim en er een ‘referendum’ voor aansluiting bij Rusland werd gehouden, hoor je af en toe in de Nederlandse media en zo ook in DWARSe kringen dat we met twee maten meten. Het referendum op de Krim zou erkend moeten worden en de regio‘s Donetsk en Loegansk zouden ook een referendum voor onafhankelijkheid moeten kunnen houden. Ook voor referenda in andere regio’s, zoals bijvoorbeeld Catalonië, bestaat steun, zoals Lyle zal bepleiten. De redenering is dat afscheiding per referendum ten eerste democratisch is en terug te voeren is op het recht op volkssoevereiniteit en dat het ten tweede geweld zal voorkomen. Niets is echter minder waar.

Om te beginnen met de eerste veronderstelling: dat het uitroepen van een onafhankelijke staat per referendum democratisch is en gestoeld op het principe van volkssoevereiniteit. Los van mijn persoonlijke bedenkingen over het democratisch gehalte van referenda an sich: hoe kan een groep mensen die zelf onafhankelijkheid uitroept, zonder daarover te overleggen en overeenstemming te bereiken met de staat waarin zij leven enige vorm van democratische legitimiteit hebben?

“Een recht op afscheiding zal alleen maar valse hoop geven”

Wat te denken van al die andere burgers in de rest van de staat die hier niets over te zeggen hebben? Immers, als een staat een deel van zijn grondgebied verliest, verandert de etnische en politieke samenstelling voor alle inwoners. Dan moeten er op zijn minst over mee kunnen beslissen toch? Dus zou zo’n beslissing alleen door het nationale parlement genomen kunnen worden.

Daarnaast moeten we ook denken aan het precedent dat er wordt geschapen als de internationale gemeenschap eenzijdige onafhankelijkheidsverklaringen zou steunen. Want waar eindigt het? Mogen economisch sterke regio’s, zoals Catatonië en Noord-Italië, zich zomaar afscheiden van hun staat? Met eenzelfde redenering zou Holland zich kunnen afscheiden van alle (economisch vaak zwakkere) niet-Randstad-provincies. Het omhelzen van dit principe zou funest zijn voor de solidariteit in een land. Volkssoevereiniteit zou moeten betekenen dat wij binnen een democratisch bestel het recht hebben gehoord te worden, onze cultuur te behouden en te stemmen. Niet dat eenieder het recht heeft op eigen gezag zijn volksrepubliek uit te roepen. Dat zou alleen maar meer chaos, meer onderdrukking en meer verliezers veroorzaken,

“LIEVER SAMEN WERKEN AAN EEN BETERE TOEKOMST“

Dan de bewering dat het erkennen van een recht op afscheiden geweld en oorlog zal voorkomen. Je hoeft slechts één blik op de geschiedenis te werpen om te zien dat deze claim niet gestoeld is op enige waarheid. Zelfs in landen waar de staat zelf instemt met de afscheiding vindt vaak daarna alsnog conflict plaats, zoals in Sudan op dit moment. Het is niet goed denkbaar dat als wij dit recht erkennen voor groeperingen die geen toestemming hebben, dit tot minder geweld leidt. Kijk naar de strijd in Donetsk en Loegansk, in Noord-lerland, of op Sri-Lanka: nergens leidt eenzijdig separatisme ooit tot minder geweld. Een recht op afscheiding zal alleen maar valse hoop geven en de illusie creëren voor volkeren dat (vechten voor) afscheiding de juiste weg voorwaarts is.

Natuurlijk zijn er gevallen waar afscheiding erger kan voorkomen. Dit zijn echter uitzonderlijke gevallen, waar extreem geweld jegens burgers of de dreiging daarvan ingrijpen noodzakelijk maakt. Zelfs dan moet er met uiterste terughoudendheid tegen het idee van onafhankelijkheid worden aangekeken, want zoals ik heb betoogd is dit zelden de echte oplossing en het eind van de problemen in een land.

Kortom, het steunen van het streven naar onafhankelijkheid door verschillende regio’s, etnische groeperingen of gelovigen brengt niets dan conflict en zet de deur wagenwijd open voor trucs zoals Poetin uitvoerde op de Krim. DWARS zou zich juist moeten inzetten om democratie te promoten en waardes als verdraagzaamheid en samenwerking uit te dragen. Solidariteit, binnen en buiten de landsgrenzen. dat zou ons streven moeten zijn! Wat dat betreft ben ik het eens met de Schotse slogan ’Better together’: liever samen werken aan een betere toekomst, dan proberen ons te verschuilen achter onze eigen (al dan niet erkende) grenzen.