Voor de DWARS Top 100, die morgen bekend wordt gemaakt, konden DWARSers een maand lang stemmen op hun favoriete DWARSe nummers. Politieke nummers ontbreken ook dit jaar niet uit deze lijst: In De Armen Van Een Fascist van Hang Youth, Groter Dan Ik van Froukje en Over de Muur van Klein Orkest staan ook dit jaar hoog in de lijst.

Conservatoriumstudenten Noortje Daams en Ruud van Stralen nemen ons vandaag mee in stukjes geschiedenis van muziek en politiek aan de hand van sprekende voorbeelden en anekdotes. Zo vertellen ze de politieke geschiedenis achter bekende nummers en over componisten die omgingen met de strenge regels waar zij aan moesten voldoen. Ook protestliederen komen natuurlijk voorbij, zowel serieuze als komische.

Bekende nummers met een politieke achtergrond

Veel bekende liederen hebben een politieke geschiedenis die minder bekend is. Denk bijvoorbeeld aan het kerstnummer ‘Carol of the Bells’. Wist je dat dit lied van origine een lied uit Oekraïne is?

Het volkslied was in eerste instantie een lied dat mensen geluk moest wensen in de winter en het nieuwe jaar. In de originele versie wordt bijvoorbeeld gezongen over een zwaluw die een huis binnenvliegt en verkondigt dat het huishouden een goed jaar zal hebben. In 1916 gebruikte componist Mykola Leontovych dit lied als basis voor een koorlied en in 1919 reisde het Nationaal Oekraïens Koor langs allerlei Westerse Landen om Oekraïense muziek te promoten. Dit was een tijd waarin Oekraïne vocht voor hun onafhankelijkheid. “Met het lied wilde Oekraïne aan de wereld laten zien dat ze anders waren dan Rusland, en steun vragen voor hun onafhankelijkheid,” zegt Ruud. Uiteindelijk is het lied in Amerika overgenomen en hebben zij er een Engelstalig lied van gemaakt, wat ‘Carol of the Bells’ is geworden. Beluister hier de originele, Oekraïense versie.

Ook het Wilhelmus heeft een politiek verleden. Het Wilhelmus is vlak voor de Tachtigjarige OorlogDe tachtigjarige oorlog<br> (1568–1648) is de opstand van de Nederlandse provincies tegen de bezetting van Spanje. als protestlied ontstaan. Het lied roept op om Willem van Nassau te volgen in zijn strijd tegen de onderdrukking van de Spaanse koning. Doordat het lied nog van voor de oorlog komt, is de tekst nog redelijk netjes. Zo wordt er bijvoorbeeld gezegd: “Ik heb de koning van Spanje altijd geëerd.”

Muziekregels omzeilen

Niet altijd en overal is het mogelijk muziek te maken zoals je dat zelf wil. In de tijd van de Sovjet-Unie golden er strenge regels over wat voor muziek je als muzikant mocht maken. Zo mocht je geen moderne muziek zoals jazz maken, maar liever ‘simpele’ liederen zoals volksmuziek. “Stalin vond dat alles begrijpelijk moest zijn voor de mens,” vertelt Ruud erover. “Jazz is bijvoorbeeld niet iets waarvan mensen kunnen denken van oh, dit gebeurt er nu.” Componist Dmitri Shostakovich hield zich soms wel en soms niet aan die regels. Doordat hij zijn hele leven balanceerde tussen het wel en niet volgen van de regels, heeft hij kunnen voorkomen dat hij is omgebracht door Stalin. Al heeft hij er wel voor moeten vrezen.

Josef Stalin had het niet zo op ‘complexe’ muziek zoals jazz.

Zo kwam van de opvoering van MacBeth van Shostakovich een ‘anonieme’ recensie in de krant, waarvan iedereen eigenlijk wel doorhad dat die was goedgekeurd door Stalin. In de recensie werd afkeurend over het stuk gesproken. Het bevatte zelfs de dreigende zin: “Dit is een spel dat heel slecht kan aflopen”.
“Dat was een keerpunt voor Shostakovich,” zegt Ruud daarover, “vanaf toen moest hij gaan vrezen voor zijn leven.”
Vanaf dat moment waren de stukken van Shostakovich meer volgens de regels. Toch leek hij ook hier zijn onvrede te uiten over het regime waar hij onder leefde. Zijn vijfde symfonieEen muziekstuk dat is geschreven om door een orkest gespeeld te worden was aan de ene kant simpel, bombastisch en weinig experimenteel en daarmee stelde Shostakovich het regime tevreden. Tegelijkertijd zag het grote publiek deze symfonie als een uiting van woede en verdriet die zij leden onder hun eigen regime.

In de Sovjet-Unie heb je veel voorbeelden van dit soort componisten, die voorzichtig aan protesteerden, maar moesten opletten. Zo had je Sergej Prokofjev, die na de Russische revolutie naar Amerika vluchtte, maar uiteindelijk Rusland miste en weer terug verhuisde. Omdat ook Prokofjev redelijk moderne muziek componeerde, moest hij opletten dat hij niet werd opgepakt. Zijn gezondheid heeft hem uiteindelijk ingehaald: hij overleed op dezelfde dag als Stalin. De eerder genoemde Shostakovich was een van de dertig mensen op zijn begrafenis.

Protestliederen tijdens revoluties

Bij revoluties wordt vaak muziek gebruikt om verhalen te verspreiden en mensen op te roepen om de revolutie te steunen. Zo had je tijdens de Ierse onafhankelijkheidsstrijdDe Ierse onafhankelijkheidsstrijd is de naam die in Ierland wordt gegeven aan de strijd tussen het Iers Republikeins Leger en het Britse bestuur, wat tussen 1918 en 1921 plaatsvond. het lied ‘Foggy Dew‘, waarin verzet tegen de Britten werd getoond. Ook het lied ‘Come out Ye Black and Tans‘, vertelt over hoe die gevechten gingen. Zo wordt benoemd dat de Britten jongens van 16 geëxecuteerd hebben. Veel van hun liederen waren op die manier vrij heftig, waar de Britten als de slechteriken werden afgeschilderd en luisteraars werden opgeroepen om tegen de Britten te vechten en de Ierse revolutie te steunen.

Protestnummers tijdens revoluties worden vaak gebruikt om mensen te laten zien welke goede dingen de protestbeweging heeft gedaan en welke slechte dingen de tegenstander heeft gedaan. “Maar bij de Ierse protestnummers wordt bijvoorbeeld niet verteld hoe ze in Londen een bus opbliezen,” nuanceert Ruud. “Wat dat betreft kun je het een beetje zien als propaganda, omdat het eenzijdig is.”

Nila Ibrahimi won de Kindervredesprijs in 2024 voor haar protestlied.

Ook nu wordt de kracht van muziek ingezet voor revolutionaire doeleinden. Zo won de 17-jarige Nila Ibrahimi uit Afghanistan eerder dit jaar de Kindervredesprijs voor een lied waarmee ze protest uitte tegen de Taliban. Toen ze nog in Afghanistan woonde, waar het verboden is voor vrouwen om te zingen en hun stem publiekelijk te gebruiken, nam ze een liedje op waarin zij toch zong. De video die zij maakte is compleet viraal gegaan. Nog steeds gebruikt Nila haar stem om de positie van vrouwen in Afghanistan te belichten. ‘’Dit is een fantastisch mooi modern voorbeeld van hoe mensen muziek gebruiken als vorm van protest’’, vindt Noortje.

Protest met cabaretmuziek

Veel protestnummers zijn zwaar en gewichtig qua toon. Dit is logisch, want het gaat vaak over heftige onderwerpen waarvan het belangrijk is de ernst ervan aan te stippen. Toch is niet alle protestmuziek zwaar en gewichtig. In de cabaret is men regelmatig kritisch op de politiek, maar dan vaak op een luchtige manier. Denk bijvoorbeeld aan Bo Burnham met liedjes als ‘unpaid intern‘ of Arjen Lubach’s ‘Hoe gaat-ie met de formatie‘.

Een recent voorbeeld is het nummer ‘Daar Is Fabertje‘ van het tv-programma Even Tot Hier, waarin zowel de verschijning als de keuzes van asielminister Marjolein Faber belachelijk worden gemaakt. “Door muziek te gebruiken en het op een luchtige manier te brengen, denk ik dat je het op een andere manier aankaart”, zegt Noortje daarover. “Op het moment dat er muziek onder zit komt het anders binnen. Zeker bij Even Tot Hier. Ze laten goed zien hoe belachelijk en amateuristisch ons huidige kabinet eigenlijk is.”

Muziek als protest- en vluchtmiddel

Het is duidelijk dat muziek en politiek veel invloed op elkaar kunnen uitoefenen. Muziek is niet alleen een manier om onvrede en kritiek te uiten, op een manier die vaak verder gaat dan enkel worden dat kunnen doen, het is ook een vluchtmiddel: iets dat mensen dichter bij elkaar kan brengen in moeilijke tijden. En bovenal is het iets waarin je je emoties kwijt kan.

Ook nu hebben we dat soort muziek hard nodig. Niet voor niets is de muziek van Hang Youth hard en schreeuwend: op die manier laat Hang Youth zien dat ze niet zomaar een beetje verontwaardigd zijn over de huidige stand van zaken in de politiek, maar ronduit woedend. En niet voor niets zijn programma’s als Even Tot Hier en De Avondshow met Arjen Lubach zo populair. Ook die luchtigheid hebben we nodig, om middenin de sombere feiten ook ontspanning te kunnen voelen.

Dit artikel liet het tipje van de ijsberg zien van alle geschiedenis rondom muziek en politiek. Zo hebben we de belangrijke politieke achtergrond van jazz nog niet eens benoemd. We zijn dan ook nog niet uitverteld. Volgend jaar verschijnt er een artikel over politiek en jazz, waarvoor we een echte jazzkenner gaan interviewen.

Tot dan: geniet vanaf morgen van de DWARS Top 100!