Protestliederen: hoe muziek en maatschappij elkaar beïnvloeden

19-12-2017

Hessel Hoekstra

2017 is bijna voorbij, en dat betekent dat de Top 2000 vanaf volgende week in veel Nederlandse huishoudens zal draaien. Al bijna twintig jaar is de Top 2000 een vast nummer. Het is inmiddels een traditie geworden, onderdeel van de Nederlandse cultuur. Ook muziek is een belangrijk onderdeel van cultuur op meerdere manieren. Muziek die gemaakt wordt zegt iets over identiteit, sociale kwesties die spelen. Het sterkste voorbeeld van hoe muziek beïnvloedt wordt door de maatschappij (en andersom) is protestmuziek.

De jaren zestig van de vorige eeuw worden over het algemeen als de hoogtijdagen van de protestliederen gezien. Als je aan de muziek van die periode denkt, dan zullen The Beatles, Bob Dylan en het festival in Woodstock waarschijnlijk het eerste in je opkomen. Ook in Nederland hadden bijvoorbeeld Armand en Boudewijn de Groot aanzienlijke successen. De protestzangers uit deze periode konden zo succesvol worden door een aantal factoren: de huidige generatie die zich afzet tegen de vorige, de opkomst van massamedia als radio en televisie, en het ontstaan van folkrock.

Dat een nieuwe generatie zich afzet tegen de vorige generatie is niets nieuws. Dat gebeurt al tijden en zo evolueert cultuur. Wat wel nieuw is, is dat deze generatie andere middelen heeft om zich te laten horen. Radio en televisie zijn in opkomst en met hiermee kan een muzikant veel sneller een veel groter publiek bereiken. De Beatlegekte is hier een uitstekend voorbeeld van.

De opkomst van folkrock is een interessant fenomeen. Eind jaren veertig begon traditionele (westerse) volksmuziek opnieuw populair te worden, en in de jaren die volgden evolueerde het genre.  Artiesten als Bob Dylan, Joan Baez en Simon & Garfunkel combineerden traditionele teksten, melodieën en technieken met hun moderne tegenhangers. Een duidelijk voorbeeld hiervan is Scarborough Fair, een Engelse ballade uit de zeventiende eeuw die door Simon & Garfunkel in een modern jasje is gehesen.

Volksmuziek heet niet voor niets volksmuziek. Het is muziek gemaakt voor en door gewone mensen. Zoals uit de tekst van Scarborough Fair misschien wel blijkt, kan dit over alles gaan. Over liefde, naar de markt gaan, een oorlog die gaande is. Kortom, volksmuziek gaat over datgene wat op dat moment onder het volk leefde. Ook protestmuziek gaat hierover. De Vietnamoorlog was een geliefd onderwerp voor protestzangers uit de jaren zestig. Een nieuwe generatie spreekt zich uit tegen een oorlog die hun ouders gestart zijn en waar ze niet om gevraagd hebben. Ook andere onderwerpen als feminisme, antiracisme en sociale klassen zijn geliefd voor deze generatie.

Hoewel de jaren zestig misschien wel het hoogtepunt van deze muziek vormen, is het begrip protestmuziek veel breder te trekken. Protestmuziek is volksmuziek, en volksmuziek is van alle tijden. In de tijd van slavernij zongen slaven liederen over vrijheid. Mogelijk staan deze liederen aan de basis van de bluesmuziek, een genre dat tijdens de jaren twintig en dertig floreerde in Afro-Amerikaanse gemeenschappen en rijk was aan songs over rassenongelijkheid. Hoewel het niet per se om muziek gaat, is het wel interessant om het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog hierbij te betrekken. Jezelf actief bemoeien met het verzet was levensgevaarlijk, maar overal in Nederland doken kleinschalige vormen van verzet op. Een opmerkelijke vorm hiervan was het verspreiden van moppen over Hitler, de nazi’s en de NSB. Ook dit kan gezien worden als een vorm van protest die zich op dezelfde manier als volksmuziek verspreidde.

Ook muziek die veraf lijkt te staan van de folkrock uit de zestiger jaren kan protestmuziek zijn. Toen de trend van folkmuziek in de jaren zeventig en tachtig af begon te nemen, kwamen er nieuwe genres op die beïnvloed werden door de huidige maatschappij en hier kritiek op leverden. Aan het einde van de jaren zeventig, toen conservatieve politici als Ronald Reagan en Margaret Thatcher aan hun opmars bezig waren, ontstond er een tegengeluid in de vorm van punk, een subcultuur met bijbehorende muziek die zich tegen het establishment keerde.

Tegenwoordig is protestmuziek nog steeds aanwezig. Zo vormden de oorlogen in Irak en Afghanistan voor een nieuwe golf van anti-oorlogssongs, en ook de verkiezing van Donald Trump is een geliefd onderwerp voor hedendaagse protestzangers. Muziek is onderdeel van een cultuur en cultuur verandert constant. Cultuur en maatschappij beïnvloeden muziek. En soms, zo blijkt, beïnvloedt muziek de maatschappij.

Dit artikel is deel van de OverDWARS themaserie over Cultuur.