Een middelbare school aula vol gelach. Dat is een setting die we allemaal kennen. Eind vorig schooljaar was de aula van een Zeeuwse school gevuld met leerlingen uit alle hoeken van de provincie. Van brugklassers tot examenleerlingen: de debatteams waren samengekomen voor het Zeeuws Debattoernooi. De reden voor het gelach? “Zoals jullie weten, is de Tweede Kamer hét voorbeeld van goed debatteren.”

Het gelach van de leerlingen past binnen een bredere trend. Vorig jaar kwam uit het jaarlijkse CBS-onderzoekHet CBS (Centraal Bureau voor Statistiek) heeft als taak om onafhankelijk informatie te verzamelen over de Nederlandse samenleving naar de sociale samenhang en het welzijn van Nederland dat maar 29% van de 15+’ers de Tweede Kamer vertrouwt. Er was maar één categorie dat met 23,8% lager scoorde: politici zelf.

Voor ons politieke junkies is dit geen verrassend nieuws. De verdeeldheid van Nederland was duidelijk te zijn tijdens de regeringsverklaringDe regeringsverklaring is het moment dat de regering haar plannen uitlegt aan het parlement. van Kabinet Schoof. Het enige waar de Kamer het over eens was, was dat het debat ‘geen schoonheidsprijs’ verdiende. Naast deze live te volgen show staat het internet vol van politici die elkaar cyberpesten via X, nieuwsberichten over hoe de grenzen van de wet door de overheid zelf worden opgezocht en video’s waarin de confrontaties tussen politici worden uitvergroot. Partijen lijken soms gebruik te willen maken van deze trend om zichzelf te kunnen profileren met de gedachte: als ik mij hard afzet tegen dit idee of persoon, dan kan ik daar een mooi social media filmpje van maken. Met deze mentaliteit dreigen politici in een neerwaartse spiraal te stappen van elkaar onderuithalen, op zoek naar de aandacht van de stemmer. Aan de andere kant van de Atlantische Oceaan hebben we de lelijkste uitwerking hiervan gezien in de campagne tussen Joe Biden en Donald Trump.

Laten we teruggaan naar het Nederlandse onderwijs. Op school leer je meer dan alleen wiskunde, geschiedenis en hoe je een koprol doet. In 2021 zijn er voor het Nederlands primair en secundair onderwijs burgerschapsdoelen vastgelegd. Zo moeten scholen leerlingen ook lesgeven over wat de basiswaarden zijn van onze democratie, hoe je kunt bijdragen aan een pluriforme samenlevingEen pluriforme samenleving is een samenleving waarin mensen met veel verschillende achtergronden, culturen en geloven naast elkaar leven. en dat we respect hebben voor andere opvattingen, geloven en geaardheden. Als leerlingen leren dat ze respect moeten hebben voor elkaar, is dat niet alleen onderdeel van orde houden, het is ook onderdeel van leren hoe je met elkaar omgaat binnen de samenleving. Dit noemen we het burgerschapsonderwijs. Scholen hebben hierin een serieuze taak. Hun leerlingen zijn de volgende generatie burgers die zullen bepalen hoe de volgende generatie maatschappij eruit komt te zien.

Formeel en informeel leren

Om burgerschap, en andere vormen van kennis en vaardigheden, aan te leren maken we binnen het onderwijs onderscheid tussen twee leerprocessen; formeel en informeel. Formeel leren is wat je leert volgens een leerplan; we hebben vastgestelde leerdoelen en manieren om deze te toetsen om te kijken of ze zijn bereikt. De stelling van Pythagoras, oorzaken en gevolgen van de Industriële Revolutie en de piepjestest zijn hier voorbeelden van. Naast dit jaarlijks vastgestelde pakket leert een leerling, en elk mens, ontzettend veel door informeel leren. Informeel leren is het opdoen van kennis en vaardigheden zonder dat dat het per se het doel is, vaak is dat onbewust. Door te praten met vrienden leer je sociale vaardigheden en met elke dag je tas inpakken leer je structuur aanbrengen. Docenten hebben hierbij een voorbeeldfunctie: ze geven bewust en onbewust kennis, vaardigheden, normen en waarden mee aan hun leerlingen buitenom het curriculum.

Dit informeel leren vindt ook plaats op straat, thuis en in de Albert Heijn. Als in je omgeving conflicten worden opgelost door erover te praten, wordt dat je standaardoplossing. Als het met geweld en intimidatie gebeurt, dan neem je die oplossing over. Als een leerling het tweede geval gebruiken, dan is het de rol van het onderwijs om door middel van formeel en informeel leren mee te geven hoe we, volgens het burgerschapsonderwijs, in Nederland op een respectvolle manier met meningsverschillen omgaan.

Goede voorbeelden

Dit informeel leren van mensen met voorbeeldfuncties is een belangrijk onderdeel van opgroeien. Goede voorbeelden zijn rolmodellen: mensen wiens gedrag ons inspireert om het beste uit ons te halen of mensen die levenslessen meegeven hoe we ons horen gedragen. Leerlingen, net als andere mensen, nemen door informeel leren gebruiken over van de mensen met een voorbeeldfunctie in hun omgeving. Naast docenten kunnen ouders, sportcoaches, muzikanten en, als voorbeeld voor het gehele land, politici ook een rolmodel zijn.

Daarmee krijgen mensen wanneer ze politicus worden twee vormen van macht over de bevolking van Nederland. In de woorden van Michelle Obama: ‘Als we naar de stembus gaan, dan kiezen we wie de macht krijgt om voor de komende vier tot acht jaar onze kinderen te vormen.’ Die macht komt in een directe vorm. Door middel van debat en wetgeving vormen politici ons leven, ons land en onze planeet. Niet alleen onze generatie wordt hierdoor gevormd. Als mens hebben we de gehele wereld in onze greep, onze keuzes nu hebben ook impact op het leven van de vele generaties die na ons komen. Politici krijgen het vertrouwen van de Nederlandse bevolking om deze belangrijke en lastige keuzes te maken.

Naast deze directe vorm geven we politici ook indirecte macht. Hun gedrag, als voorbeelden, zet de toon voor hoe we binnen onze democratische rechtstaat met elkaar omgaan. Hierin gaat het niet alleen over hoe we als mensen met elkaar in gesprek gaan, maar ook hoe we ons verhouden tot de rechterlijke macht en kritiek. Elke burger zou naar haar politici moeten kunnen wijzen als voorbeeld van hoe een situatie aangepakt dient te worden. Op het moment dat deze politici haaks staan op de formele doelen van het burgerschapsonderwijs ondermijnt het de normen en waarden die we binnen Nederland ons willen aanleren.

Nu het nieuwe school- en politieke jaar is begonnen, is het van belang dat Kabinet Schoof en de nieuwe Tweede Kamer ook een les burgerschap nemen. Politici van links tot rechts, van conservatief tot progressief; er is niks mis met het oneens zijn over welke kant Nederland op hoort te gaan. Wel moeten we het eens zijn over de manier waarop we met elkaar omgaan. Het onderwijs doet haar best om respect binnen een pluriforme samenleving mee te geven aan de volgende generatie. Het is de plicht van de politicus om hier het goede voorbeeld van te geven. Jaag elkaar niet de kast op. Laat je niet uit de tent lokken. Blijf uit die neerwaartse spiraal. Heb respect voor onze instituties, voor elkaar en voor onze Grondwet. Zo kan de volgende generatie debaters in hun middelbare school aula opkijken naar onze politici als hun rolmodellen.