De non-gouvernementele organisatie Wetlands International zet zich in voor het behoud van moerassen. Tijdens de klimaattop wordt hier aandacht voor gevraagd. Eén van Wetlands’ focuspunten is de inklinking van veengronden. Zij willen deze inklinking tegenhouden. Maar waarom? Wat is inklinken eigenlijk, en wat heeft dat te maken met klimaatverandering?

Afgraving veenland

Voordat we ingaan op inklinkende veengronden, moeten we weten wat veengrond precies is. Veen is een bodemtype dat voornamelijk uit dood plantaardig materiaal en water bestaat. Normaal worden dode plantenresten verteerd door bacteriën, die van zuurstof leven. Wanneer een dode plant in (zuurstofarm) water terechtkomt kunnen deze bacteriën er niet bij en verteert de plant maar gedeeltelijk.
De stoffen die bij deze gedeeltelijke vertering vrijkomen, maken het water zuur. In dit zure water kunnen bacteriën helemaal niet meer leven, waardoor er vrijwel geen afbraak van plantenresten meer plaatsvindt. Zo hoopt het plantaardige materiaal zich langzaam op: er ontstaan dikke lagen veen.

Hotspots voor biodiversiteit

In Nederland is veen vooral in Drenthe, Friesland en in het Groene Hart te vinden. Wereldwijd zijn er in Canada en Siberië grote veenvlaktes die honderden vierkante kilometers groot zijn. In Zuidoost-Azië vormt veen de basis voor zeer dichtbegroeide moerassen.
Deze plekken zijn unieke hotspots voor biodiversiteit. Zo komt de vleesetende plant zonnedauw in Nederland bijna alleen maar in veenlandschappen voor. En op Sumatra vormen de veenmoerassen het thuis van ernstig bedreigde tijgers, neushoorns en orang-oetans.
Naast biodiversiteit heeft veen ook ander nut. Omdat boeren er niks op kunnen verbouwen vanwege het gebrek aan voedingsstoffen, laten ze er hun vee grazen. Ook maakt de zoetwatervisserij dankbaar gebruik van veengronden. Gedroogd veen, ook wel turf genoemd, wordt gebruikt als brandstof en was al in de tijd van de Romeinen bekend.

Elastische grond

Slechts tien tot vijftien procent van het volume van veen bestaat uit plantaardig materiaal. De rest is water. Hierdoor is het een zeer elastische grondsoort. Als het water wordt onttrokken, neemt het volume van de bodem af. Dit proces heet inklinking.
Dit maakt het lastig om op veen te bouwen. Wanneer men er dan toch op bouwt, wordt het water uit het veen weggedrukt en neemt het volume van de bodem af. Met andere woorden: de bodem zakt weg. Gebouwen kunnen dan enkele centimeters tot wel meters verzakken. Inklinking komt ook voor op plekken waar de mens drinkwater uit de bodem haalt of veenlandschappen draineert om ruimte te maken voor landbouwgrond en mijnen.

“Veengronden zijn simpelweg te waardevol om zomaar te laten verdwijnen”

Zulke verzakkingen zijn op zichzelf al problematisch, maar het kan nog erger. We hebben hier te maken met onverteerd plantaardig materiaal. Wanneer het veen opdroogt en in contact komt met lucht (en dus zuurstof), kunnen de bacteriën het plantaardige materiaal verteren. De bacteriën eten dan gewoon de grond weg onder je voeten. Dit is heel gevaarlijk. Zelfs wanneer een gebouw op heipalen staat, kan verzakking ervoor zorgen dat structuren die niet vastzitten aan heipalen, zoals waterleidingen, beschadigd raken.

Het klimaat

Een groter probleem wordt veroorzaakt door het feit dat het om plantaardig materiaal gaat. Dode planten houden veel koolstofatomen vast. Al het veen in de wereld houdt in totaal 550 gigaton koolstof vast. Dat is ongeveer twee keer zoveel als de biomassa van alle bossen op aarde.
Wanneer het veen na opdroging ontbindt, vinden er chemische reacties plaats, waardoor er onder andere methaan en koolstofdioxide in de atmosfeer terecht komen. Dit heeft natuurlijk desastreuze gevolgen voor het klimaat.
Daarnaast is veen net een spons; het is in staat grote hoeveelheden water te absorberen en beschermt daarom ook bij overstromingen. Zonder veen is het risico op overstromingen veel groter.

Actie tegen inklinking

Er zijn veel projecten gaande om de veenlandschappen, vooral in Zuidoost-Azië en in Rusland, te beschermen en te herstellen. Dit gebeurt onder andere door de gebieden opnieuw te voorzien van water en vegetatie. Daarnaast wordt verder verlies van veenlandschap tegengegaan door de oorzaken, zoals landbouw en mijnactiviteit, te bevechten.

Verder proberen organisaties als Wetlands International overheden ervan te overtuigen om mee te vechten tegen het verlies van veenlandschappen. Laten we hopen dat zij op de klimaattop de harten weten te winnen van de politiek. Met hun biodiversiteit, de gevaren op verzakking, de kans op enorme hoeveelheden broeikasgassen en de buffer tegen overstromingen zijn veengronden simpelweg te waardevol om zomaar te laten verdwijnen.