In dit opiniestuk schrijf ik over de geschiedenis en het belang van de Europese Unie. Hoe een Unie die ontstond uit wantrouwen en economische motieven, langzaam toegroeit naar een op waarden en normen gebaseerde samenwerking. Ik vraag mij openlijk af of verdere economische integratie nog wel te verdedigen valt bij afwezigheid van meer culturele integratie. Want als Brexit ons één ding geleerd heeft is het dat ongegronde economische beloftes, bijzonder verleidelijk kunnen zijn als we vergeten welke waarden en normen we binnen de EU met elkaar delen en kunnen verdedigen.

De kruitdampen van de Tweede Wereldoorlog waren net vervlogen toen Europa gehavend in ruïnes en trauma’s, bezig ging met de wederopbouw van haar vernielde dorpen en steden. Niet alleen materiële schade moest hersteld worden, ook een beschadigd gevoel van vertrouwen in de medemens zorgde voor negatieve emoties als angst, woede en wraakzucht. Dit was niet alleen in de maatschappij terug te zien, maar ook op politiek niveau. De eerste vorm van serieuze internationale samenwerking in Europa was zes jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog toen de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal werd opgericht. Een bijzonder slim Frans initiatief omdat op deze manier verbinding werd gezocht met West-Duitsland, België, Luxemburg, Nederland en Italië. Tegelijkertijd werden de landen afhankelijk van elkaar en konden ze elkaar in de gaten houden omdat kool en staal de basis vormen voor de wapenindustrie.

Niet veel jaren later volgde meer economische samenwerking tussen de zes landen die daar overigens allemaal van profiteerden. Economische integratie gaat eigenlijk altijd gepaard met politieke integratie waarbij de economie vaak de drijfveer is voor politiek handelen. Het economische succes en de politieke stabiliteit van de EU trok de Zuid- en Noord-Europese landen aan om zich ook aan te sluiten in de jaren 70, 80 en 90. Deze groeiende populariteit maakte het opstellen van toelatingscriteria nodig want ja, populariteit kan zich exclusiviteit veroorloven. Deze Copenhagen criteria werden opgesteld om te pijlen of landen die lid willen worden een stabiele democratie hebben met instituties die mensenrechten beschermen, een functionerende markteconomie hebben en het eens zijn met de ‘waarden van de EU’. Veel Oost-Europese landen hebben hun interesse en gedeelde waarden getoond vanaf de jaren 2000 wat ervoor zorgde dat nog eens 13 landen lid zijn geworden tussen 2004 en 2013.

De afgelopen jaren zijn relatief stroef verlopen met Brexit als dieptepunt. Het was een voorbeeld van wat er gebeurt als Europese en nationale politici falen om duidelijk te maken wat de voordelen zijn van een gedeelde Unie. De discussie ging in Engeland met name over de mogelijke economische voordelen van een vertrek uit de EU. Een totaal verkeerde discussie in mijn ogen omdat de economische gevolgen op lange termijn niet te overzien waren en op korte termijn door bijna alle economen als rampzalig werden bestempeld. De discussie had echter moeten gaan over de voordelen van de Europese Unie, wat heeft een land als Engeland of Nederland dat meer betaald aan de Unie dan het krijgt van de Unie aan haar lidmaatschap?

• De mogelijkheid om samen te werken aan grensoverschrijdende problemen, klimaatcrisis, vluchtelingencrisis, milieucrisis.
• De mogelijkheid om op te komen voor mensenrechten en democratische waarden dankzij economische sancties aan EU en geen EU landen.
• Politieke stabiliteit in Europa (vrede is niet vanzelfsprekend).
• Toegang tot de grootste afzetmarkt ter wereld met 500 miljoen consumenten in 27 landen.
• Het kunnen eisen van een gezondheids- en kwaliteitsstandaard voor alle producten van buiten de EU.
• Vrijheid om te wonen, werken, studeren en reizen in alle EU landen.

Een essentieel ingrediënt om deze 6 punten maximaal te benutten is een gedeelde identiteit. We kunnen pas echt solidair met elkaar zijn als we bereid zijn dezelfde waarden en normen te verdedigen. Landen als Polen en Hongarije waar de rechten van LHBTIQ+ gemeenschap worden geschonden en waar de democratische rechtsstaat wordt uitgehold, gaan recht tegen deze waarden en normen in.

De EU is gestoeld op economische integratie, maar zal haar toekomst moeten danken aan culturele integratie van gedeelde waarden en normen. Want het zijn juist deze waarden en normen die een gedeeld doel vormen om Europa en de wereld te verbeteren. Daarom moeten er zwaardere consequenties komen voor het schenden van mensenrechten en democratische waarden binnen de EU. Solidariteit vloeit namelijk vaak voort uit gelijke waarden. Daarnaast moet je ook opkomen voor minderheden binnen de EU als je wil opkomen voor de Oeigoeren in China of de arbeidsmigranten in Qatar. Want besef dat de Europese Unie de enige manier is waarop wij als klein land via economische sancties een serieuze impact kunnen maken in het buitenland.

We moeten ons binnen de Europese Unie meer gaan focussen op onze gedeelde waarden want daar vinden we de huidige Europese identiteit. Vinden we die niet dan gaan we het weer hebben over economische voorspoed en komen er loze beloftes van politici zoals Nigel Farage, Thierry Baudet en Marie Le Pen op een betere economische toekomst als we uit de EU stappen. Terwijl het enige wat we zeker weten bij een Nexit is dat wij als klein land onze internationale invloed moedwillig overboord gooien. Een desastreuze keuze als we ook maar iets geven om onze eigen waarden m.b.t. mensenrechten, democratie en het klimaat.