nieuws
Maatwerk in de bijstand
19-07-2019
Als commissie Economie hebben we de afgelopen maanden informatie over de bijstand verzameld door er memo’s en een opiniestuk over te schrijven, een thema-avond te organiseren en vooral door er met elkaar over in discussie te gaan. In plaats van te blijven hangen in een filosofische discussie over een basisinkomen, vonden we het veel nuttiger om na te denken over hoe we onze bijstand zouden willen inrichten. De bijstand is immers een soort voorwaardelijk basisinkomen. We hebben de problematiek rondom de bijstand in kaart kunnen brengen en focussen ons nu op een veelbelovende suggestie voor beter beleid: maatwerk in de bijstand.
door Piet Gotlieb, Vincent Heerink en Lotte Zijlstra van de commissie Economie
Problematiek bijstand
Wat zijn precies de problemen die zich voordoen bij de bijstand? Ten eerste is het huidige systeem categorisch, en daardoor generaliserend. Sommige mensen hebben meer dan genoeg aan hun bijstand terwijl anderen juist te weinig ontvangen en daardoor nauwelijks kunnen rondkomen. Er zijn op dit moment maar enkele categorieën waarin men mensen kan onderverdelen waardoor de persoonlijke situatie van mensen die in een ongunstige categorie vallen, in het geding komt. De huidige categorieën zijn ingedeeld op basis van het hebben van kinderen of niet, de samenstelling van het huishouden, het hebben van een toeslagpartner en leeftijd. Een voorbeeld van een factor die nu buiten het systeem valt, is de hoogte van de huur en huursubsidie. De hoogte van de huur wordt niet meegenomen bij het bepalen van de hoogte van de bijstand. Dit terwijl de huur heel bepalend is voor de hoeveelheid geld die iemand te besteden heeft.
Een ander probleem is dat het leven in de bijstand kan aanvoelen als werken in een papierfabriek. Door de ingewikkelde regelgeving moeten mensen constant documenten en gegevens aanleveren en worden zij geacht zich hierin goed te verdiepen. De aanname is dat men gebruikmaakt van alle regelingen waar zij recht op hebben. Mensen snappen de regelgeving echter vaak niet en weten daarom niet waar ze recht op hebben. Zij ervaren dit als werkdruk en het levert een hoop stress op. Ook zijn er veel mensen die bijvoorbeeld last hebben van psychische problemen en daarom dit soort werkdruk helemaal niet aankunnen.
De huidige organisatie van de bijstand zorgt ervoor dat de overheid geen zicht heeft op de mensen die er gebruik van maken. Mensen zijn cijfers binnen een systeem waarin hun persoonlijke situatie bijna geen rol speelt. Wanneer mensen in de praktijk niet rond kunnen komen van het bedrag dat zij maandelijks ontvangen, kan hier geen uitzondering voor worden gemaakt.
Persoonlijke benadering bij bijstand
Om deze problemen aan te pakken, moet de bijstand zo goed mogelijk aansluiten op de benodigdheden van de bijstandsgerechtigde.
Er moet vanuit de gemeente dus meer maatwerk worden toegepast. Maar hoe kun je die persoonlijkere benadering verwezenlijken? Het aantal categorieën op basis waarvan de bijstand wordt vastgesteld, zou bijvoorbeeld uitgebreid kunnen worden. Mogelijke categorieën kunnen zijn: de onderwijskosten van het kind, iemands vermogen, of de hoogte van iemands huur. Op deze manier kan de hoogte van de bijstand iets specifieker worden berekend. Het aantal factoren dat mee kan worden genomen blijft echter beperkt. Een dergelijke uitbreiding van categorieën zou ook de ‘papierfabriek’ niet wegnemen maar juist vergroten. Daarnaast krijgt de overheid ook geen beter zicht op bijstandsgerechtigden. Wij zouden dan ook willen beargumenteren dat een ‘bijstandsambtenaar’ maatwerk het beste kan uitvoeren.
De bijstandsambtenaar
De bijstandsambtenaar is iemand die bij een bijstandsgerechtigde op bezoek komt om de persoonlijke situatie in kaart te brengen. Dit kan aan het begin dat iemand in de bijstand terecht komt zijn, en vervolgens bijvoorbeeld ieder kwartaal of wanneer er grote veranderingen optreden. De bijstandsambtenaar verneemt hoe het gaat met mensen in de bijstand en heeft de ruimte om de bijstand voor de persoon in kwestie voor een klein deel te verhogen, afhankelijk van de behoeften van deze persoon.
Mocht de bijstandsgerechtigde bijvoorbeeld niet kunnen rondkomen van het maandelijkse bedrag, omdat er een aantal noodzakelijke uitgaven worden gedaan, dan moet hij of zij het recht hebben op een beetje meer bijstand. Het zou ook kunnen dat de bijstandsgerechtigde een kleine investering wil doen. Dit kan bijvoorbeeld in de vorm van een cursus, zodat diegene de kans op een baan vergroot. Het zou fijn zijn als er dan wat extra ruimte is om de bijstand voor zo iemand te verhogen. De bijstandsambtenaar rapporteert de situatie en maakt op basis hiervan de beslissing of de bijstand met een paar tientjes omhoog kan de volgende maanden.
Niet alleen kan de ambtenaar zorgen voor een verhoging, ook kan deze persoon zien of de bijstandsgerechtigde niet geld misloopt uit bepaalde potjes. Daarnaast kan de ambtenaar contact leggen met bijvoorbeeld schuldhulpverlening, een netwerker of andere functies. Het lijntje tussen de bijstandsambtenaar en de bijstandsgerechtigde is kort. Ze wonen beiden in dezelfde gemeente en leren elkaar gedurende de gesprekken ook kennen. Op deze manier is er ook een stukje persoonlijke aandacht voor mensen die geen baan hebben. Is het tenslotte niet logisch dat wanneer de gemeente een geldbedrag naar iemand stuurt, er ook iemand beschikbaar is die de dienst in goede banen leidt?
Hoewel we het moeten aanmoedigen om de bijstandsambtenaar bij iedere gerechtigde langs te laten komen, willen we mensen hier niet toe dwingen. Er mag geen sanctie volgen op het afwijzen van een bezoek. Daarom mag men de hoogte van de bijstand niet verlagen, tenzij de koopkracht er recentelijk op vooruit is gegaan. Dit doet zich voor bij bijvoorbeeld situaties waarbij iemand is verhuisd en lagere huur betaalt. Voor de rest blijft men altijd verzekerd van de hoogte van de bijstand zoals die nu is ingericht. De bijstandsambtenaar moet dus iemand zijn die zicht heeft op de bijstandsgerechtigden en ook gemakkelijk aanspreekbaar is voor hen. In de praktijk zal het voor veel mensen niet nodig zijn dat de ambtenaar vaker dan één keer langskomt, maar voor mensen die meer problemen hebben en langer in de bijstand zitten is dit wél het geval.
De netwerker
Wij denken dat het ook van grote toegevoegde waarde zou zijn wanneer er een ‘netwerker’ bij de gemeente in dienst is. In sommige gemeenten is dit al het geval. Deze netwerker is iemand die kan helpen mensen zo goed mogelijk te begeleiden naar maximale participatie in de samenleving. Zo kan de netwerker iemand wijzen op bijvoorbeeld bepaalde cursussen, een taalcafé, een afspraak maken bij de psycholoog, etc. Deze netwerker heeft dan ook kennis over de buurt en de mogelijkheden binnen die buurt. Wanneer iemand klaar is om te gaan werken kan de netwerker helpen bij het zoeken van de juiste baan. Het doel is uiteindelijk dat mensen weer gaan participeren in de maatschappij, op de manier die voor hen haalbaar en geschikt is. Wanneer het voor iemand lastig is om te gaan werken, maar deze persoon wél veel vrijwilligerswerk kan doen, dan zou dit geen probleem moeten zijn.
Nadelen
We zijn ons ervan bewust dat er enkele praktische risico’s aanwezig zijn bij een dergelijk plan. Heeft de bijstandsambtenaar immers niet te veel macht? Ontstaat er hierdoor geen machtsverhouding tussen de ambtenaar en de bijstandsgerechtigde? En is het systeem niet veel te bureaucratisch? Het is voor ons ook niet precies duidelijk welke consequenties een systeem met deze veel persoonlijkere benadering zou hebben. Natuurlijk zijn er meer kosten. Maar het is heel goed mogelijk dat mensen in grotere mate zullen participeren en eerder uit ‘het dal’ komen dan voorheen, waardoor de extra kosten als investering kunnen functioneren.
Daarnaast vinden we dat de persoonlijke benadering vanuit de gemeente ook iets waard is. De macht van de ambtenaar zou ingeperkt kunnen worden door deze persoon te verplichten een verslag uit te brengen en zijn/haar keuzes te motiveren. Dit moet men vervolgens bij de gemeente controleren. Bovendien moet het eenvoudig zijn om een klacht in te dienen over een bijstandsambtenaar. Uiteindelijk is het doel dat er een beter en eerlijker systeem wordt ontworpen rondom de bijstand. We zijn ervan overtuigd dat het huidige systeem niet optimaal is. Wat ons betreft liggen er nog veel kansen bij een meer persoonlijke benadering.
