Left parties in Europe: fight to thrive or survive? The example of the convergence of Green and Labour in the Netherlands.

Dit artikel is bedoeld voor publicatie in de Ecosprinter, het ledenblad van de FYEG (DWARS op Europees niveau). Het originele Engelstalige artikel kan je vinden door op de knop voor Engels te drukken.

Europa is een continent dat wordt gedomineerd door rechtse politiek, en het ziet er niet naar uit dat dit snel zal veranderen. Maar liefst 21 van de 27 EU-landen hebben momenteel een rechtse regering. Van deze landen hebben er 8 zelfs extreemrechtse partijen in hun regering. De laatste grote overwinning voor rechts vond plaats in Nederland, waar de radicaal-rechtse PVV van Geert Wilders won. Ondertussen is de Europese linkerzijde voortdurend gekrompen in de meeste landen gedurende de afgelopen decennia. Het politieke landschap is nu meer gefragmenteerd aan beide zijden van het spectrum. Daarom bevinden veel linkse partijen zich in de behoefte om bondgenoten te vinden. Niet alleen om te regeren, maar zelfs alleen al om relevant te blijven. We zien met name samenwerkingen tussen groeiende groene partijen die zich verbinden met de gevestigde sociaaldemocraten.

Deze allianties variëren zowel in intensiteit als in breedte. Bij de verkiezingen in Frankrijk in 2022 omvatte de NUPES-alliantie 6 politieke partijen. Dit varieerde van de Communistische Partij tot de Socialistische Partij, inclusief de groene en antikapitalistische partijen. Hun presidentskandidaat bereikte echter niet de tweede ronde van het ‘first-past-the-post‘-systeem van Frankrijk, verslagen door de extreemrechtse kandidaat Marine Le Pen en zittend president Macron. De groep bemachtigde slechts een kwart van de parlementszetels. In Italië werd een ‘Groen-linkse’ alliantie gevormd tussen ‘Sinistra Italia’ en de Europese Groene partij. Later sloten ze een overeenkomst om samen te werken met de meer mainstream Democratische Partij om hun bereik te vergroten, maar dit leidde niet tot electoraal succes. De Groen-Linkse alliantie werkt nu als één groep in het parlement, maar heeft slechts een bescheiden 2,7% van de zetels.

Nederland

De meest significante groen-linkse samenwerking op Europees niveau, met misschien wel de meest veelbelovende en duurzame resultaten, is te vinden in Nederland. Al ontstaan uit de fusie van verschillende historische linkse partijen, werken GroenLinks en de Partij van de Arbeid (PvdA) sinds de provinciale verkiezingen (die ook de Senaat bepalen) in maart 2023 samen bij verkiezingen. Beide partijen leden grote nederlagen en verlies van zetels bij de twee vorige parlementsverkiezingen. Eerst de PvdA in 2017 (van 38 naar 9 zetels), daarna GroenLinks in 2021 (van 14 naar 8). Het doel van de alliantie bij de provinciale verkiezingen was om een gemeenschappelijke groep in de Senaat te vormen die de dominante VVD kon tegengaan. Ondanks dat ze de op één na grootste groep werden, liepen ze ver achter op de rechtse BBB. Later in 2023 gingen de twee partijen ook samen de parlementsverkiezingen in. Opnieuw werden ze de op één na grootste partij bij de verkiezingen, maar waren ze omringd door een zee van nog extremere rechtse partijen. Dit zal hen hoogstwaarschijnlijk opnieuw in een oppositierol duwen zodra de regering wordt gevormd.

Samensmelting van bewegingen

Historisch gezien is de arbeidsideologie waarop de PvdA haar identiteit baseert ouder en misschien een tikkeltje conservatiever dan de groene beweging. Hoewel de sociaaldemocratie in de westerse wereld sinds het einde van de 19e eeuw een prominente rol heeft gespeeld, begonnen groene bewegingen pas in de jaren zeventig van de vorige eeuw wereldwijd terrein te winnen. Het was zelfs nog later voordat ze politiek belangrijk werden. Een samensmelting van deze twee bewegingen kan worden gezien als een kans om twee linkse ideologieën naar hetzelfde eindpunt te brengen, waardoor verschillende generaties van bewegingen worden verenigd.

Hoewel de samenwerking tussen PvdA en GroenLinks begon als een tactische actie om relevant te blijven te midden van de groeiende rechtse partijen, kunnen de overweldigende overeenkomsten tussen hun politieke programma’s worden beschouwd als een teken van hun succes. Deze politieke programma’s zijn niet alleen het resultaat van de kernideologieën van beide partijen, maar ook een reactie op de huidige stand van zaken in Nederland. Dit wordt zwaar bepaald door decennia van liberale dominantie door de VVD (en daarvoor het centrumrechtse CDA). Lang voor de fusie hebben GroenLinks en PvdA al talloze keren samengewerkt op onderwerpen als onderwijs, subsidies, minimumlonen of openbaar vervoer. Namelijk dat deze meer gefinancierd moeten worden, en dat dit niet verder mag vallen op de gemiddelde belastingbetaler, maar eerder op grote bedrijven en welgestelde individuen.

Economie

Neem als voorbeeld de benadering van beide partijen ten opzichte van vrijemarktkapitalisme. De socialistische ideologie is geworteld in een gewenst economisch systeem waarin de kapitalistische vrije markt wordt beperkt door ingrijpen van de overheid om inkomensherverdeling mogelijk te maken. Dit is ook zeer aanwezig in de groene denkrichting, waar het nodig is om de uitstoot van broeikasgassen door grote (bedrijfs)vervuilers te beperken. Of om zowel consumenten als bedrijven naar groenere energiebronnen te sturen door middel van subsidies en boetes. Dit is een typische situatie waarin hetzelfde politieke instrument (door de overheid geleide beperkingen en regelgeving) verschillende politieke doelen dient (milieu en inkomensherverdeling). Dit maakt het voor partijen met nog steeds afzonderlijke identiteiten gemakkelijk om samen te werken. Daarom raken de ideologieën van GroenLinks en PvdA op verschillende niveaus verweven, wat hen een sterke inhoudelijke basis geeft om een duurzame samenwerking aan te gaan. Beide partijen nemen een krachtig standpunt in ten gunste van klimaatrechtvaardigheid, waarbij ze kritisch kijken naar de rol die hun eigen land heeft gespeeld in klimaatverandering en de rol die het moet spelen in de wereldwijde uitdagingen die nog komen.

Klimaat

Dit wil niet zeggen dat er geen punten zijn waarop de twee partijen (moeilijkheden) hebben om elkaar de hand te schudden. Bijvoorbeeld, in eerdere verkiezingen zou de PvdA voorstander zijn van het bouwen van huizen om de nationale woningcrisis op te lossen, zelfs ten koste van bestaande natuurgebieden. GroenLinks zou meer behoudend zijn om te bouwen op onaangetaste natuur. GroenLinks is ook veel liberaler wat betreft recreatieve drugs, zij pleiten voor de legalisatie van XTC, terwijl de PvdA nog steeds de nadruk wil leggen op het aanpakken van drugsgerelateerde criminaliteit. Tot nu toe wegen hun overeenkomsten echter zwaarder dan hun verschillen. Dit kan hun relatieve succes ten opzichte van andere landen verklaren, zowel bij verkiezingsresultaten als in de duurzaamheid van de samenwerking.

Zo duurzaam en succesvol als de alliantie tussen GroenLinks en PvdA ook mag lijken, het heeft nog geen significante invloed gehad op het Nederlandse politieke landschap, dat nog steeds door rechts wordt gedomineerd. Dit succes kan moeilijker te reproduceren zijn in minder evenredige politieke systemen zoals Frankrijk, waar de first-past-the-post presidentsverkiezingen de winnaar disproportionele macht geven. In de meeste andere EU-landen neigt de samenwerking tussen Groenen en sociaaldemocraten naar provinciaal (Duitsland) of is het tijdelijk (Italië en Frankrijk). Het komt nog steeds over als een overlevingsstrategie in plaats van een winnende strategie. Hoewel het waarschijnlijk niet het definitieve antwoord is om Europa naar links te brengen, is het toch een stap in de goede richting. Het is essentieel voor het overleven en de geloofwaardigheid in parlementen. Waar links niet kan leiden, kunnen ze op deze manier in ieder geval een serieuze democratische tegenwicht bieden voor een steeds rechtser wordend Europa. Bovendien kunnen deze twee linkse ideologieën elkaar heel goed aanvullen en zo versterken.

Begrippen:

Het first-past-the-post systeem is een kiessysteem waarbij de kandidaat met de meeste stemmen in een kiesdistrict de verkiezing wint. Het wordt vaak gebruikt in systemen met één zetel per kiesdistrict, zoals in het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten.

Inkomensherverdeling verwijst naar beleidsmaatregelen die tot doel hebben om inkomensongelijkheid te verminderen door een herverdeling van inkomen van de welvarende naar de minder welvarende groepen in de samenleving. Dit kan onder meer gebeuren door middel van belastingen, subsidies en sociale voorzieningen.

Een politiek instrument is een middel dat wordt gebruikt door politieke actoren, zoals regeringen, partijen of belangengroepen, om hun doelstellingen te bereiken. Dit kan bijvoorbeeld wetgeving, beleid, propaganda, diplomatie of economische sancties omvatten.

Duurzame samenwerking verwijst naar het aangaan van samenwerkingsverbanden tussen individuen, organisaties of landen met een focus op lange termijn doelen, om de samenwerking zo lang mogelijk vast te houden.

Klimaatrechtvaardigheid is het streven naar een eerlijke en rechtvaardige aanpak van klimaatverandering, waarbij rekening wordt gehouden met de verschillende manieren waarop verschillende groepen in de samenleving worden beïnvloed door klimaatverandering en de bijbehorende beleidsmaatregelen. Dit omvat onder meer het erkennen van de verantwoordelijkheid van ontwikkelde landen, het beschermen van kwetsbare gemeenschappen en het waarborgen van een rechtvaardige transitie naar een duurzame samenleving.

Disproportioneel verwijst naar iets dat niet in verhouding is tot iets anders, of buiten proportie. Bijvoorbeeld, een reactie kan worden beschouwd als disproportioneel als het veel zwaarder is dan gerechtvaardigd is gezien de ernst van de situatie.

Europe is a right-wing continent, and it doesn’t look like it’s about to change. A whopping 21 out of 27 EU countries currently have a right-wing government. 8 of these even contain far-right parties within their government. The last big win for the right was in the Netherlands, where the radical right surged to victory in the form of Geert Wilders’ PVV. Meanwhile, the European left has shrunk consistently in most countries over the last few decades. The political landscape is now more fragmented on both sides of the spectrum. Thus, many left wing parties find themselves in need of finding allies not just in order to govern, but merely to stay relevant. Particularly, we see a recurrence of collaborations between the growing green parties, allying themselves with the established social democrats.

These alliances vary both in intensity and in broadness. In France’s 2022 elections, the NUPES alliance included 6 political parties ranging from the Communist Party to the Socialist Party, also including the Green and anti-capitalist parties. However, their presidential candidate did not get to the 2nd round of France’s ‘first-past-the-post’ system. They were bested by the far-right candidate Marine Le Pen and sitting president Macron. The group only snatched a quarter of the parliamentary seats. In Italy, a ‘Green-left’ alliance was formed between ‘Sinistra Italia’ and the European Green party. They later made an agreement to stand together with the more mainstream Democratic Party to expand their reach, though electoral success did not follow. The Green-Left alliance (without the PD) are now working as a single group in parliament, but with only a modest 2.7% of the seats.

The Netherlands

The most significant green-left collaboration on a European level, with perhaps the more promising and durable results, can be found in the Netherlands. Already born of the merger of several historical left-wing parties, the ‘GreenLeft’ (GroenLinks) and Labour Party (PvdA) have been teaming up in elections since the provincial elections (which also decide the Senate) in March 2023. Each party had faced large defeats and loss of seats in the two previous parliamentary elections. First PvdA in 2017 (from 38 to 9 seats), then GroenLinks in 2021 (14 to 8). The aim of the provincial election alliance was to form a common group in the Senate that could counterweight the dominating Liberals. Despite becoming the second-largest group, they were far behind the right-wing BBB. Later in 2023, the parliamentary elections were also faced by the two parties as a single group. Once again, they became the second-largest party in the election, but were surrounded by a sea of even more extreme right-wing parties. This will most likely relegate them, again, to an opposition role once the government forms.

Merger of movements

Historically, the labour ideology on which PvdA bases its identity is older, and perhaps a smidge more conservative, than the Green movement. While Labour in the Western world has played a prominent role since the late 19th century, it was not until the 1970’s that green movements started gaining ground around the world. It was even later before they became politically significant. A merger of these two movements can be viewed as an opportunity to converge two left ideologies towards the same endpoint, thereby uniting different generations of thought.

Though the convergence between PvdA and GroenLinks started out as a tactical action to try and stay relevant among the growing right-wing parties, the overwhelming similarities between their political programmes can be seen as a core factor to their success. These political programmes are not just the fruit of the core ideologies of both parties, but also a reaction to the current state of affairs in the Netherlands. This is heavily marked by decades of liberal domination by the VVD (and before that, the centre-right CDA). Long before merging, GroenLinks and PvdA have aligned countless times on topics such as education, subsidies, minimum wages or public transport. Namely that they should be more funded, and that the weight of this funding should not fall further on the average taxpayer, but rather on large corporations and wealthy individuals.

Economy

Take the example of both parties’ approach to free-market capitalism. The socialist ideology is rooted in a desired economic system in which the capitalistic free market is limited by government restrictions to allow income redistribution. This government-led restriction of the free market is also very much present in the Green thought movement; where it is needed to limit the emission of greenhouse gasses by large (corporate) polluters. Or to steer both consumers and enterprises towards greener energy sources through subsidies and fines. This is a typical situation where the same political instrument (government-led restriction and regulations) serves different political goals (environment and income redistribution). This allows for parties with still separate identities to easily work together. Hence, the ideologies of GroenLinks and PvdA intertwine on different levels, which give them a strong substantive basis to form a durable cooperation. Both parties take a strong stance in favour of Climate Justice, critically examining the role their own country has played in climate change and needs to play in the worldwide challenges to come.

Climate

This is not to say there aren’t any points on which the two parties have (had) difficulties on shaking hands. For example, in earlier elections, PvdA would stand for building houses to solve the national housing crisis even at the cost of existing nature reserves. GroenLinks would be more hesitant to build on thus far untouched ground. The Green Party is also far more liberal with regards to recreational drugs, advocating for the legalisation of XTC, when PvdA still wants to focus efforts on tackling narcotics-related criminality. So far though, their similarities have far outweighed their differences. This can explain their relative success compared to other countries, both in elections and in their durability.

As durable and successful as the GroenLinks-PvdA alliance might seem, it has not yet made a significant difference on the Dutch political landscape, which is still right-dominated. This success can be harder to reproduce in less proportional political systems such as France, where the first-past-the-post presidential election gives the winner disproportionate power. In most other EU countries, Green/Labour collaboration tends to be either provincial (Germany) or temporary (Italy and France). It also still comes across as a survival strategy rather than a winning strategy. Though it is most likely not the final answer to swinging Europe to the left, it is, however, a step in the right direction. It is essential for survival and credibility in parliaments. Where the left cannot lead, they can at least, in this way, provide a serious democratic counterweight for the ever-righter electoral tendencies. Additionally, these two left-wing ideologies can complement each other very well and thus strengthen each other.

Left parties in Europe: fight to thrive or survive? The example of the convergence of Green and Labour in the Netherlands.

Nederland

Samensmelting van bewegingen

Economie

Klimaat

The Netherlands

Merger of movements

Economy

Climate

Gerelateerde Artikelen

Hoe dog whistling de politiek steeds meer beïnvloedt

Ziek worden? Op eigen risico!

COP22 in Marrakech: Op stap met de FYEG

Ontvang elke maand de overdwars nieuwsbrief!

Heb jij een idee voor OverDWARS?