Verandering willen is één ding, maar echt iets doen lijkt soms een brug te ver. Bij Oxfam Novib hebben ze ervaring met het bedenken en voorbereiden van acties die mensen oproepen om mee te doen. Ik heb recent hun workshops over activisme bijgewoond, en ik wil graag de belangrijkste tips delen daaruit. Dus hoe gaat dat?

Zoek informatie en medestanders

Actievoeren is in de eerste plaats een boodschap overbrengen met een bepaald doel. De eerste stap in activisme is om uit te zoeken wat voor verandering er nodig is. Welke autoriteit gaat er over de zaak waar je niet tevreden over bent? Is dat de lokale overheid, de Eerste of Tweede Kamer, een ministerie of zelfs de Provinciale Staten? Op deze manier wordt het uiteindelijke doel duidelijk, namelijk de mensen die kennis moeten nemen van je actie. Die noem ik vanaf hier de doelpersonen. Als het gaat om personen die goed te bereiken zijn, kun je ze het beste direct benaderen. Dat is eigenlijk niet anders dan lobbyen. Voor een goede eerste indruk is het belangrijk dat je wel op een beleefde manier contact opneemt.

Als je verwacht dat direct contact niet genoeg is, dan is aandacht vragen bij je medemens wel de juiste keuze. Maar dan is het des te belangrijker dat je weet welk deel van het publiek er het meeste toe doet voor de doelpersonen. Dit begrip betekent meer dan alle kiezers die hebben gestemd op de doelpersoon. Het is belangrijk om een precieze doelgroep vast te stellen, dus de keuze moet meer afgezonderd zijn. Groepen zwevende kiezers (oftewel, kiezers die vaak vlak voor de verkiezing nog niet weten wat ze gaan stemmen) die de doorslag kunnen geven bij het stemmen zijn meestal een goede keuze. Dit zijn meestal gematigde kiezers.

Daarnaast kun je nagaan of juist de trouwe kiezers toevallig ook het onderwerp van je actie erg belangrijk vinden. Als je hen overtuigd, zal de politicus meteen volgen. Je kan je ook richten op het aanspreken van bepaalde normen en waarden en op die manier een bepaalde doelgroep aanspreken. Het is makkelijker om een korte en duidelijke boodschap op te stellen als het duidelijk is wie de ontvanger is.

Voordat het plan verder ontwikkeld wordt, moet je nagaan wie er waarschijnlijk wil helpen. Misschien zijn er organisaties die zich voor hetzelfde doel inzetten. Je kan proberen om daarmee contact op te nemen om een netwerk op te bouwen, of om te vragen om advies. Op social media mensen vinden die het met je eens zijn kan hier ook bij helpen. Je kan dan in een praatgroep of op een forum ideeën uitwisselen voor een succesvolle actie. Hopelijk willen mensen dan uiteindelijk ook echt meedoen. Geef anderen ook de ruimte om hun ideeën vorm te geven; jouw visie hoeft niet altijd de beste actie te zijn op dat moment. Door anderen wat ruimte te geven om zich te uiten bouw je juist aan je groep.

Wie, wat, hoe?

Nu is het tijd om de actie concreet te maken, want het onderwerp, de boodschap en de schaal van de actie staan nu vast. Als de actie doelpersonen moet bereiken, is het erg handig om informatie op te zoeken over hun politieke overtuigingen, en eventueel over hoe ze in het verleden beleid hebben gevoerd of afgesteld. Bedenk hoe zij verwachten dat mensen met hen communiceren. Dan ben je goed voorbereid over hoe de boodschap opgesteld moet worden en waar de nadruk op moet liggen.

Als je juist een grote groep mensen wil bereiken, dan is het toch nodig om keuzes te maken over de doelgroep. Vaak wordt er een persona, of stereotype bedacht die de kenmerken en interesses van de doelgroep perfect belichaamt. De eerste stap is om na te gaan wat jouw doelgroep al weet van het onderwerp. Dat zal namelijk bepalen of jouw boodschap snel te begrijpen is. Bedenk eerst of je bepaalde aannames, verwachtingen of vooroordelen moet uitleggen.

De tweede stap: Wat zijn de zichtbare gevolgen van de actie voor de persona als deze slaagt? Alleen door de gevolgen van een bepaald probleem duidelijk te maken kun je mensen overtuigen die nog geen interesse of sympathie hebben. Als je denkt dat waarden of emoties overtuigender kunnen zijn dan logica, dan kun je het ook anders aanpakken. Om een voorbeeld te geven: campagnes voor de opvang van vluchtelingen doen vaak een beroep op de ‘kernwaarden’ solidariteit en medeleven. Nagaan welke kernwaarden de persona belangrijk vindt is lastig. Ze zijn wel belangrijk om in te schatten of je doelgroep echt te motiveren is om in actie te komen.

Vraag je ook af wat mensen moeten onthouden bij het zien van je actie. Wat zouden ze moeten voelen? Het is belangrijk om niet teveel van mensen te verwachten. Voorbijgangers zijn vaak ergens anders mee bezig als ze de actie zien. Zorg er dus voor dat het heel makkelijk te zien is waar de actie over gaat en wat de boodschap is. Dat is de reden dat posters of protestborden met korte maar krachtige slogans het meeste gebruikt worden, of met opvallende ontwerpen.

Het liefste wil je natuurlijk dat mensen ook iets doen en niet alleen je mening overnemen. Het doel van de actie kan wisselen. Je kunt proberen om mensen hun gedrag aan te laten passen, ze een petitie te laten tekenen of ze bijvoorbeeld brieven te laten schrijven. Hoe denk je dat mensen geprikkeld kunnen worden om dit echt te gaan doen, in plaats van de boodschap weer te vergeten na een paar uur? Het helpt enorm om de drempel voor het in actie komen kleiner te maken. Maak bijvoorbeeld je webpagina makkelijk te vinden en nog makkelijker om te lezen.

Als eenmaal een beeld is ontstaan van het doel en de boodschap die de kern van de actie vormt, kan een echt plan worden geschreven. Hoe groot en uitgebreid dit plan kan worden zal afhangen van de beschikbare tijd en middelen (zoals geld en mensen). Stel van te voren vast wat de voorwaarden en grenzen voor de actie zijn, en wat het budget is.

Het staat geschreven

Als het gaat om langere teksten schrijven, komt er uiteraard meer bij kijken dan bij het samenstellen van een pakkende slogan. Langere teksten worden door activisten gebruikt voor websites, zoals ingezonden brieven en drukwerk. Je moet weten voor wie je schrijft. De voorkennis van de ‘persona’ bepaalt of je nog dingen moet uitleggen of benoemen voordat de kernboodschap goed over kan komen. Het medium of platform dat je wilt gebruiken bepaalt de lengte en diepgang van de tekst. Bij het schrijven van de tekst werken professionele schrijvers volgens het model “attention – interest – desire – action“, oftewel opmerken, interesse, verlangen en actie.

Lang niet alle lezers zijn aan het begin van de tekst al van plan om alles aandachtig te lezen. Geef ze dus eerst een reden om dat wel te doen. De titel kan enorm helpen maar moet wel passen bij de kern van het verhaal. De beste manier om interesse op te wekken is om vragen op te roepen, die je uiteindelijk wel moet beantwoorden. Noem in het begin van de tekst de aanleiding of kort de belangrijkste reden waarom je over het onderwerp schrijft, en maak dan duidelijk wat de kern van het artikel is. De lezer moet snel begrijpen dat het onderwerp belangrijk is. Meestal kaart je een probleem aan. Waarom het belangrijk is en wat de argumenten van je betoog zijn, dat wordt in de rest van de tekst duidelijk.

Het doel van het middenstuk is om uit te leggen waarom het een probleem is waar mensen zich druk over moeten maken én waarom de oplossing die jij voorstelt de juiste is. Activistische stukken eindigen altijd met een oproep tot actie.

Het gesproken woord

De manier waarop je spreekt en staat bepaalt grotendeels of je geloofwaardig overkomt. Houding en handgebaren zijn net zo belangrijk als de manier waarop je praat. De manier waarop je praat, bijvoorbeeld je toonhoogte of hoe snel, kan wel gebruikt worden om nadruk te leggen op bepaalde zinnen en woorden. Een stilte laten vallen kan net zoveel effect hebben als harder praten. Als het gaat om het gesproken woord zijn eerste indrukken het belangrijkste. Laat dus merken hoe je je voelt bij het onderwerp en de voorbeelden die je noemt.

Net als bij schrijven moet je eerst het onderwerp introduceren, en wel op een manier die iedereen aanspreekt en niet alleen de mensen die het makkelijkste te overtuigen zijn. Het is dus juist goed als het een beetje dramatisch overkomt. Voordat je begint aan de kern van je verhaal moet je het publiek wel vertellen waarom je zo veel om het onderwerp geeft. En vooral: waarom het ook voor anderen belangrijk zou moeten zijn. Wat betreft de kern van je verhaal: zorg ervoor dat het eerste argument en voorbeeld die je noemt degene zijn die de meeste indruk maken. Je kan je verhaal het beste afsluiten met een herhaling van de belangrijkste argumenten en voorbeelden. Als laatste kan je nog een ‘uitsmijter’ vertellen. Dat kan een grapje zijn of prikkelende slogan. Laat dat ook echt het einde zijn van je toespraak. Maak dat ook (met je houding) duidelijk.

Hoe praat je over politiek?

Om meer mensen bij je projecten te betrekken, moet je wel aan mensen vertellen dat je er mee bezig bent. Dat kan lastig aanvoelen als je gewend bent om slechts in één sociale kring het te hebben over politiek. Heb je w el eens het gevoel dat je moet kiezen tussen praten over iets wat je belangrijk vindt en de sfeer gezellig houden? Dat is niet zo erg als je denkt.

De meeste mensen hebben hun sociale netwerk opgedeeld in kringen. Met collega’s heb je het misschien alleen over koetjes en kalfjes (onbelangrijke zaken) om het luchtig te houden. Als het gaat om familie kan het ook moeilijk voelen om maatschappelijke onderwerpen aan te kaarten. Maar juist bij collega’s en familie kun je makkelijker een gesprek beginnen, dus ook over een onderwerp dat je heel belangrijk vindt. Door alleen kringen bij DWARS of andere organisaties te betrekken, beperk je je eigen bereik. Je mist dan feedback van mensen met een andere mening. Dus wat moet je doen als je voor een actie of petitie iets wil aankaarten bij meer kennissen?

Als eerste hoef je niet bij voorbaat bang te zijn dat het onderwerp de sfeer verpest. De meeste actualiteiten zullen niet meteen heftige reacties oproepen. Je kan gebruik maken van peilingen op verschillende websites, zoals ioresearch.nl, om na te gaan of een onderwerp gepolariseerd (of controversieel) is.

Uiteraard is je collega’s en familieleden kennen het belangrijkste voor de inschatting. Daar komt voorbereiding bij kijken. Ongeacht waar je het voor doet kan dit een nuttige en gezellige oefening zijn. Je kan de drempel voor over het nieuws praten verlagen. Dat kan door dit wat vaker te bespreken. Als iemand je vraagt naar wat je doet in je vrije tijd kun je iets vertellen over je activisme of het werk dat je doet voor een politieke organisatie. Het is dan wel belangrijk om het niet (meteen) te hebben over het standpunt van een politieke partij. Het moet wel een interessant en sociaal gesprek blijven.

Dat betekent dat je moet benadrukken wat jij vindt, en vooral moet luisteren naar wat de ander vindt. Dat betekent ook dat je niet fel mag reageren als je het niet eens bent met de ander. Probeer met deze gesprekken de ander diens eigen mening te laten delen. Door op deze manier regelmatig een gesprek te voeren wordt het normaal om het in de groep over de buitenwereld en de maatschappij te hebben.

Als je dan voelt dat het makkelijker is geworden om te delen wat je belangrijk vindt, dan kun je acties of petities ter sprake brengen. Het komt geloofwaardiger over als mensen al weten dat je bezig bent met politiek vanuit je eigen overtuigingen. Dat maakt ook de kans groter dat er positieve reacties komen. Je moet hierbij dan wel in de gaten houden hoe vaak je dit doet. In een WhatsApp-groep wordt het niet op prijs gesteld als de meeste van je bijdragen linkjes zijn. Het is online én offline belangrijk om de balans te vinden tussen zelf onderwerpen aankaarten en goed meedoen met het gesprek.

Het gaat uiteindelijk om het vinden van een balans tussen overtuigen en luisteren. Door te benoemen wat je belangrijk vindt kun je activisme persoonlijk houden, en daarmee wordt het juist iets dat je kan delen met anderen. Met kleine stappen wordt het maatschappelijk debat een normaal onderdeel van je gesprek met collega’s en familie. Daar hoort ook bij dat je luistert naar wat anderen te zeggen hebben. Zolang het een gesprek blijft over wat jij en de ander zelf vinden, kun je een sociaal en interessant gesprek voeren over politiek.