Onlangs zond het programma RamBam een aflevering over het Dolfinarium uit waarbij een reporter undercover ging en medewerkers en dieren achter de schermen filmde. Het programma concludeerde dat het Dolfinarium meer een circus dan een dierentuin is, en de uitzending zorgde voor een storm van kritiek richting het park. Is deze kritiek terecht? En, is het dan niet ethischer om dierentuinen te sluiten?

Natuurlijk, dierentuinen zijn er vooral om bezoekers te vermaken, maar dierentuinen houden zich ook bezig met educatie en natuurbehoud. Wegen deze doelen op tegen de bezwaren die er zijn op het gebied van dierenwelzijn?

Hierop is toezicht. Het wereldwijde WAZA (World Association of Zoos and Aquaria) regelt dit. Deze organisatie kent allerlei regionale takken op verschillende plekken op de wereld. In Nederland hebben we te maken met de EAZA (European Association for Zoos and Aquaria). Bij de EAZA zijn meer dan driehonderd parken uit éénenveertig landen aangesloten.

Natuurbehoud

Vanuit de EAZA loopt een grootschalig fokprogramma: European Endangered Species Protection (EEP). De EEP houdt van een groot aantal (bedreigde) diersoorten de stambomen bij. Dit systeem maakt het makkelijk om overzicht te houden en inteelt te vermijden.

Een groot succes van de EEP is het herstel van de populatie przewalskipaarden op de Mongoolse steppen. In 1960 stierf dit dier uit in het wild, maar met een kleine groep paarden die in gevangenschap leefden werd actief gefokt. In 1990 werd er een groep in het wild uitgezet, en hoewel de populatie nog klein is, neemt de grootte toe.

Przewalskipaarden in het wild. Foto van Zazaa Mongolia.

Helaas gaan deze processen lastig. In het wild krijgen dieren te maken met bedreigingen waar ze in een dierentuin geen last van hebben; voedseltekorten, predatie en ziektes. Roofdieren hebben nooit geleerd om te jagen en prooidieren hebben nooit geleerd om te vluchten. Toch zijn er succesverhalen, zoals de przewalskipaarden laten zien.

Educatie

Dierentuinen spelen een belangrijke rol in natuureducatie. Het publiek is vooral nieuwsgierig naar dieren, en daar kunnen kunnen dierentuinen goed op inspelen. Ze kunnen het publiek leren over bijvoorbeeld de anatomie van dieren, maar ook over waarom diersoorten bedreigd worden en wat mensen eraan kunnen doen. Deze bewustwording is zeer belangrijk voor het publieke beeld van natuurbeschermingsorganisaties. Dit heeft echter ook een kleine keerzijde. Mensen kunnen onverschillig worden omdat bedreigde dieren toch wel in dierentuinen gehouden worden. Dat moet men goed in de gaten houden.

Chimpansees in Burgers’ Zoo. Foto van Ziko.

Daarnaast zijn dierentuinen ook een belangrijke plaats voor onderzoek naar dieren. Dit gebeurt zowel op het gebied van gedragsbiologie als diergeneeskunde. De Nederlandse primatoloog Frans de Waal begon zijn gedragsonderzoeken bij de chimpanseekolonie in Burgers’ Zoo in Arnhem. Tegenwoordig wordt De Waal gezien als één van ‘s werelds grootste onderzoekers op het gebied van gedragsstudies bij (mens)apen.

Dierenwelzijn

We kennen allemaal die beelden van ouderwetse dierentuinen. Dieren die in veel te kleine kooitjes opgesloten zitten. Helemaal alleen, of juist met veel te veel andere dieren. Tegenwoordig zijn er in Europa strenge regels voor de verblijven en de verzorging van diersoorten. Als dierentuinen zich hier niet aan houden, kunnen ze boetes verwachten, en worden de dieren in beslag genomen. Gelukkig gebeurt dit weinig. In een persverklaring naar aanleiding van RamBam heeft het Dolfinarium te kennen gegeven dat ze aan alle regels voldoen.

Het olifantenverblijf in de Haagse Dierentuin in 1863.

Helaas gelden deze regels voor het grootste deel alleen voor Europese parken. In de VS zijn de regels minder streng en de Aziatische tak van de WAZA, de SEAZA, kan door financiële problemen niet altijd ingrijpen als het misgaat, en dat gaat het geregeld. Een bekend voorbeeld is Surabaya Zoo in Indonesië. Nadat aan het licht kwam dat de dieren er slecht behandeld werden, greep de SEAZA niet in, en toen werd duidelijk dat andere Aziatische dierentuinen er net zo slecht aan toe waren. Nog steeds gaat het gaat erg slecht met het park, maar het is nog niet gesloten.

Je moet je afvragen, is het feit dat dieren in een dierentuin zitten niet al genoeg om het welzijn te beïnvloeden? Ze bevinden zich in afgesloten verblijven, overal worden ze aangestaard door mensen en de populaties zijn op een geforceerde wijze samengesteld. Onderzoeken tonen aan dat vooral intelligente diersoorten (olifanten en mensapen) in gevangenschap veel last hebben van stress en onnatuurlijk gedrag vertonen. Daar staat tegenover dat dieren in gevangenschap minder snel geconfronteerd worden met ziektes, voedseltekorten en roofdieren. Overlevingskansen in een dierentuin kunnen daardoor veel beter zijn dan in het wild.

Een Amerikaanse beer in een kleine kooi in de Surabaya Zoo. Foto van Jakarta Animal Aid Network.

Toch doen (Europese) dierentuinen zoveel mogelijk hun best om dierenwelzijn te bevorderen. En juist door dierentuinen te gebruiken voor onderzoek, kan men de leefomstandigheden van dieren in de toekomst verbeteren.

Als je het dan doet, doe het dan ook goed

Dierentuinen hebben zeker nut. Succesvolle fokprogramma’s zorgen ervoor dat wilde dierenpopulaties in stand blijven of zelfs terugkomen. Tevens zijn dierentuinen belangrijke plaatsen voor wetenschappelijk onderzoek en natuureducatie voor het publiek. Helaas hebben dierentuinen nog te maken de factor die het zwaarste weegt: dierenwelzijn. Hoewel dierentuindieren waarschijnlijk een zekere mate van stress zullen ervaren, hangt het welzijn vooral af van de verzorging en de inrichting van verblijven. Helaas verschillen deze twee zaken nog ontzettend per dierentuin. Het is goed dat dierentuinen er zijn, maar als je iets met een dierentuin doet, doe het dan alsjeblieft ook goed!