Commissie Milieu en Voedsel zal de komende tijd vier artikelen over veganisme schrijven. In dit tweede deel van ons onderzoek naar veganisme zullen we ons bezighouden met dierenwelzijn. Worden overige dierlijke producten diervriendelijker geproduceerd dan vlees?

Als je het lijden van dieren afkeurt, en er blijkt dat er door het eten van dierlijke producten dierenleed ontstaat, kun je er vanuit ethische overwegingen ervoor kiezen geen dierlijke producten meer te gebruiken. Vaak is vrij duidelijk te zien dat een dier pijn heeft, bijvoorbeeld door een wond of door ziekte. Maar hoe kom je erachter of dieren een ongelukkig of stressvol leven hebben? Omstandigheden die er voor mensen naar uitzien hoeven voor dieren niet onprettig te zijn. Omgekeerd kan natuurlijk ook.

In wetenschappelijk onderzoek naar dierenwelzijn wordt over het algemeen naar drie pijlers gekeken: gedrag, fysiologie en gezondheid. Bij gedrag wordt gekeken in hoeverre dieren het gedrag van hun wilde soortgenoten (kunnen) uitoefenen. Ook kan onderzocht worden of dieren een voorkeur tonen tussen bijvoorbeeld slapen op de grond, of op een stok. Fysiologische parameters zijn bijvoorbeeld het voorkomen van hormonen zoals adrenaline en cortisol, die net als bij mensen wijzen op respectievelijk acute en langdurige stress. Als laatste kun je naar de gezondheid van een dier kijken. Naast het feit dat ziekte of wonden duidelijk zorgen voor verminderd welzijn, kan ook het vaker voorkomen van ziektes of kreupelheid erop wijzen dat dieren stress ervaren of te weinig voedingsstoffen binnenkrijgen.

Koeien
Een onderzoek van de Universiteit van Wageningen laat zien hoe het welzijn van koeien in een stal in de knel komt. 35% van de melkkoeien in Nederland komt nooit meer buiten en de hoeveelheid weidegang van de rest van de koeien is afhankelijk van eventuele keurmerkeisen. Het blijkt dat agressief gedrag van de veehouder zorgt voor een vermindering van melkproductie, wat weer een indicatie geeft van stress.

“Koeien halen hun verwachte leeftijd niet”

Daarnaast kunnen lagererangs koeien in een stal dominante koeien niet ontwijken, waardoor er agressie ontstaat of de lagererangs koeien minder kunnen liggen of vreten dan normaal. Verder zijn er vaak niet genoeg lig- of eetplaatsen voor alle koeien samen, terwijl koeien graag alles met de kudde tegelijkertijd doen.

Een ander opmerkelijk punt dat wordt genoemd in het rapport is dat de levensverwachting van koeien zo’n 15 jaar is, maar dat koeien gemiddeld na 5 jaar worden “afgevoerd”. 60% van deze koeien gaat weg vanwege onvruchtbaarheid, mastitis (uierontsteking), en kreupelheid. Het rapport linkt deze problemen aan de manier waarop dieren worden gehouden. Een ander onderzoek komt tot vergelijkbare conclusies.

Melkkoeien in een melkfaciliteit.

Kippen
Welzijnsproblemen van legkippen zijn onder andere botzwakte, veroorzaakt door een combinatie van te weinig bewegingsruimte (vooral in legbatterijen) en mineraaltekort door de hoge ei-productie. Daadwerkelijke botbreuken lijken meer voor te komen bij scharrel- en vrije-uitloopkippen. Een onderzoek vond bij 25% van de kippen die konden scharrelen aanwijzingen voor eerdere botbreuken. Bij kooikippen was dit slechts 5%. Kippen kunnen hun botten breken als ze schrikken en wegvluchten wanneer eieren worden geraapt, of wanneer ze op stok proberen te gaan maar missen (echt waar!).

Een ander groot probleem is het pikken naar andere kippen. Momenteel wordt dit tegengegaan door de snavel van kippen te kappen. Kippen hebben echter zenuwen in hun snavel en het snavelkappen kan hierdoor leiden tot ernstige en langdurende pijn.

Een groot rapport van de Universiteit van Wageningen onderstreept deze problemen. Onderzoek wees uit dat 50% van de leghennen op bedrijven in Zweden en Nederland dusdanig gepikt werden dat ze daar ongerief van ondervonden. Daarnaast wijzen ze op afwijkend gedrag van de kippen, die maar 45% van hun tijd besteden aan eten en voedselzoekgedrag. In (semi)natuurlijke omstandigheden besteden ze 60 tot 90% van hun tijd hieraan.

“Kippen breken vaker botten”

Twee andere welzijnsproblemen die in beide onderzoeken worden genoemd zijn angst voor mensen en ongerief door een hoge aanwezigheid van parasieten.

Dierenleed alleen bij vleesproductie?
Het houden van melkkoeien of legkippen gaat dus vaak gepaard met welzijnsproblemen. Een aantal van deze kan verlicht worden door keurmerk-eisen (bijv. verplichte weidegang, vrije-uitloop eieren), maar niet allemaal. Daarnaast zijn een aantal punten nog onbelicht gebleven, zoals transport en slacht, hoge kalversterfte bij melkkoeien, en het doden van haankuikentjes. Al met al is het waarschijnlijk dat dierlijke niet-vlees producten alsnog dierenleed veroorzaken.