Het Nederlandse politieke landschap raakt steeds verder versplinterd. Als de laatste peiling van de Politieke Barometer representatief zouden zijn, dan zou een coalitie tenminste 4 partijen vereisen om een meerderheid in de Tweede Kamer te verkrijgen. Dit zou de bestuurbaarheid van ons land ondermijnen. Wat is de oorzaak van deze versplintering? En wat valt eraan te doen?

Er zijn verschillende verklaringen te bedenken. Bijvoorbeeld dat er te veel politieke partijen in de Tweede Kamer mogen plaatsnemen. Of dat de burger steeds meer het gevoel heeft dat de politieke elite hem niet langer representeert. Er zal misschien heel wat moeten veranderen aan ons politieke stelsel om deze trend tegen te gaan. In dit artikel bespreek ik een relatief eenvoudige verandering: een hervorming van het kiesstelsel.

De huidige situatie

In de huidige situatie heeft Nederland een systeem van evenredige vertegenwoordiging, met een extreem lage kiesdrempel van 0.67%. Op deze manier is het erg makkelijk voor kleine partijen om één of enkele zetels in de Tweede Kamer te bemachtigen. Het is het ultieme poldermodel, waarin consensus bereikt wordt door de meningen van alle verschillende partijen in acht te nemen. Toch is dit systeem niet ideaal. Kiezers hebben weinig invloed op de individuen die in de Tweede Kamer plaats nemen, hebben weinig inspraak op de coalities die gevormd worden, en de concessies die gedaan worden om deze te vormen.

Het Burgerforum Kiesstelsel

In het verleden waren er al verschillende initiatieven om het kiesstelsel voor de Tweede Kamer te vernieuwen. Een belangrijk voorbeeld is het Burgerforum Kiesstelsel, een initiatief van D66 uit 2006. Het Burgerforum is een voorbeeld van deliberatieve democratie: een andere stroming gericht op het vergroten van de rol van de politieke rol van de burger. In het geval van het Burgerforum Kiesstelsel werden 140 Nederlanders op basis van loting en zelfselectie bij elkaar gebracht om te bedenken hoe de Tweede Kamer in de toekomst het beste gekozen kon worden. Op basis van kennis, en zonder inmenging van politieke belangen. Het belangrijkste advies van het Burgerforum was om kiezers voortaan op een partij óf een persoon te laten stemmen, waardoor ze meer invloed zouden krijgen op de samenstelling van de Tweede Kamer. In 2008 werd het advies echter afgewezen door het kabinet Balkenende IV.

Het Duitse systeem

Een ander veelbesproken alternatief voor ons huidige kiesstelsel lijkt op het Duitse systeem: een combinatie van een Districtenstelsel en een meerderheidsstelsel. Dit stelsel combineert evenredige vertegenwoordiging en een districtenstelsel, zoals bijvoorbeeld Groot Brittannië gebruikt. Hierbij wordt een deel van de leden van de Tweede Kamer gevormd door kandidaten die op een winner-takes-it-all basis worden gekozen in de kiesdistricten, en het andere deel van de landelijke lijst wordt verkozen door op een partij te stemmen. Hierdoor ontstaat een sterkere band tussen kiezer en politici, en krijgt de kiezer meer invloed op wie er in de Tweede Kamer zetelt, maar blijven kleine partijen toch vertegenwoordigd.

De Alternative Vote

Een andere manier om de versplintering tegen te gaan is door het verhogen van de kiesdrempel. Een verhoging van de kiesdrempel naar bijvoorbeeld 5% zou de huidige 11 partijen in de Tweede Kamer terugdringen naar 6-7. De verhoging van de kiesdrempel zou gepaard kunnen gaan met het invoeren van een Alternative Vote systeem, wat ook de representativiteit van ons politieke systeem ten goede zou komen. Bij het Alternative Vote systeem brengt de kiezer niet langer één stem uit op één partij, maar ordent partijen in plaats daarvan naar voorkeur. Het is in principe ontworpen voor een situatie waarbij er één meerderheidspartij (of president) als winnaar naar voren komt. Voor ons meerpartijenstelsel stelde Edwin van Sas van De Correspondent voor om het te koppelen aan een kiesdrempel, of een beperking in de Tweede Kamer tot bijvoorbeeld 6 partijen.

Een voordeel van de Alternative Vote is dat strategisch stemmen wordt tegengegaan, en dat men een beter inzicht krijgt in de voorkeuren van kiezers. Neem bijvoorbeeld een kiezer die het liefst op de PvdD zou stemmen. Deze kiezer is echter bang dat een stem op deze partij weinig invloed zal hebben, aangezien de PvdD altijd maar een paar zetels heeft. Dus in het huidige systeem besluit deze kiezer misschien om in plaats daarvan op GroenLinks – of misschien de PvdA – te stemmen in de hoop een effectievere stem uit te brengen. In het geval van een Alternative Vote systeem zou deze kiezer echter het volgende lijstje invullen:

1. PvdD
2. GroenLinks
3. SP
4. PvdA
5. D66

Wanneer de stemmen geteld worden, worden zetels eerst verdeeld op basis van de eerste voorkeursstemmen. Daarna valt de kleinste partij, bijvoorbeeld de PvdD af, en worden de zetels verdeeld op basis van de tweede voorkeursstemmen. In dit geval gaat de stem dus naar GroenLinks. Dit gaat zo door totdat er 6 partijen overblijven, of totdat alle partijen met minder dan 5% van de stemmen geschrapt zijn.

Het Alternative Vote systeem heeft natuurlijk ook nadelen. Zo kan men zeggen dat het reduceren van het aantal partijen in de Tweede Kamer de kracht van ons huidige systeem ondermijnt, en politieke minderheden de mond snoert. Aan de andere kant verbetert het ook het mandaat van coalities, aangezien politieke partijen meer inzicht krijgen welke coalities op veel draagvlak kunnen vertrouwen. Bovendien moedigt het in dit geval GroenLinks aan om zich ook meer in te zetten voor dierenrechten, en hierdoor de PvdD stemmers te behouden. Hierdoor wordt het gedachtegoed van kleinere partijen mogelijk alsnog in de kamer vertegenwoordigd.

En hoe nu verder?

Als na de verkiezingen van volgend jaar blijkt dat de versplintering niet alleen in de peilingen plaatsvindt, is het misschien toch tijd om de adviezen van het Burgerforum te reviseren. Of zijn we, zo’n tien jaar verder, inmiddels toe aan een nieuw Burgerforum Kiesstelsel? Is de Alternative Vote het proberen waard? Of moeten we veel breder denken, en vereist het verbeteren van ons politieke stelsel veel ingrijpendere veranderingen?