In maart kwam Jason Bhugwandass met een heftig rapport over de Jeugdzorg. In dat rapport, met de toepasselijke titel ‘Eenzaam Gesloten’, werden 51 (oud-)bewoners van een zorgroep in de gesloten jeugdzorg gevraagd naar hun ervaringen. Hun antwoorden logen er niet om; jongeren die zorg nodig hadden, waren op de ZIKOS-afdelingen fysiek en mentaal onveilig. De politiek schrok, de media gingen ermee aan de haal, en iedereen van links tot rechts vond het allemaal verschrikkelijk. Maar wat vertelt dit rapport nou en wat betekent het voor de toekomst van de jeugdzorg?

Het rapport bestaat uit 80 pagina’s, en bijna elke pagina omschrijft een nieuwe heftige ervaring van een jongere. De jeugdzorg zou jongeren in crisis moeten helpen, maar in het beeld wat het rapport schetst, is juist het tegenovergestelde waar. Het legt pijnlijk bloot dat jongeren jarenlang zijn genegeerd, mishandeld, en getraumatiseerd.

Het probleem

Het gaat in het rapport over de twee ZIKOS-afdelingen van Stichting Pactum en Stichting iHOB in respectievelijk Zetten en Harrveld. ZIKOS staat voor Zeer Intensieve Kortdurende Observatie- en Stabilisatie-afdeling. Jongeren tussen de 12 en 18 kunnen daar – al dan niet gedwongen – terecht als zij in een hele zware psychiatrische crisis zitten en mogelijk een gevaar voor zichzelf of anderen vormen. Het doel van zo’n afdeling is stabilisatie. Uit het rapport blijkt dat dit echter bij de ondervraagde jongeren nauwelijks tot niet gebeurde.

De jongeren omschreven een kille, repressieve sfeer op de groepen. Ze vertellen dat ze veel tijd alleen op hun kamer hebben doorgebracht, gemiddeld zo’n 20,5 uur per dag. Er werd gemiddeld maar 2 uur aan onderwijs besteed, en dit was regelmatig niet-passend. Onderwijs moest ook vaak “verdiend” worden, en kon worden ontzegd bij “slecht gedrag”. Daarnaast mochten de jongeren gemiddeld maar 13 tot 23 minuten per dag naar buiten.

Emoties tonen werd afgestraft. De groepsleiders werden niet zelden omschreven als streng, boos en machtsbelust. Jongeren omschrijven scheldpartijen, vernederingen, manipulaties, belachelijk maken om gewicht, alsook discriminatie op basis van genderidentiteit en ras. Basale behoeften zoals water, eten en toiletbezoeken waren niet gegarandeerd. Ook stond op één van de afdelingen het kamerlicht altijd aan, omdat er sprake was van constante camerabewaking. Ook omschrijven veel jongeren fysiek en seksueel geweld (39%), zowel door groepsleiders als door groepsgenoten. Dit werd niet serieus genomen door de organisaties.

Één respondent (oud-cliënt) vertelt over de afdeling in Zetten: “Ik ben daar ook seksueel misbruikt. Door groepsleiding. Door inval. Ik heb het wel tegen mijn therapeut gezegd, maar mijn therapeut zei meteen tegen mij: ‘je liegt’. Dus daar had ik niet zoveel aan. […] Ze (groepsleiding, red.) schoven het gewoon weg alsof het niks was. Ze haalden gewoon hun schouders op. En dan wordt het: ‘Er is er weer één die zo doet’.”

De jongeren geven aan dat zij slechter bij de ZIKOS-afdelingen vertrokken zijn dan toen ze er aan kwamen. Veel van de jongeren geven aan trauma’s te hebben opgelopen, en dat hun vertrouwen in de zorg helemaal weg is. Jongeren hebben zich niet gezien, niet gehoord en niet begrepen gevoeld. Ze zijn onveilig geweest op de afdeling, terwijl zij daar juist tot rust hadden moeten komen tijdens een crisis.

De oplossing?

In het rapport doet Jason meerdere aanbevelingen, waaronder het zo snel mogelijk sluiten van de ZIKOS-afdelingen, een excuus aan de jongeren met een ZIKOS-indicatie, en ingrijpende veranderingen bij de inspectie.

Jason pleit al jaren voor sluiting van de ZIKOS-afdelingen, en het organiseren van passende zorg voor jongeren in crisis. Zo wil hij dat er beter naar jongeren en hun ouders wordt geluisterd, dat gedwongen zorg bijna helemaal uitgebannen wordt, het geld voor gesloten jeugdzorg wordt gestoken in maatregelen die jongeren echt kunnen gebruiken zoals een gezinshuis of hulphond, en dat er medewerkers komen te werken met passende expertise. Momenteel verdwijnen te veel jongeren jarenlang in een repressief en chaotisch systeem, met mensen die hun best doen maar niet de juiste kennis en kunde in huis hebben om te helpen, of – nog erger – mensen die bewust kinderen schade aanbrengen.

Dit rapport komt in een periode van hevige bezuinigingen. Het demissionaire kabinet wil een structurele bezuiniging van 511 miljoen in de jeugdzorg vanaf 2027. Een groot deel van de problemen in de jeugdzorg zijn ontstaan door te weinig geld, te weinig investering, en te veel commerciële invloeden. Het jeugdzorgstelsel is gevoelig voor misbruik en fraude, en dat gaat ten koste van de meest kwetsbare jongeren onder ons.

Jeugdzorg is geen jeugdgevangenis

Één van de ZIKOS-afdelingen was vroeger een jeugdgevangenis. Toen het een zorginstelling werd, is er weinig veranderd aan de locatie en de medewerkers. Veel van de medewerkers waren dus gevangenisbewaarders, geen zorgmedewerkers. De aanpak van jongeren in crisis moet worden gedaan door gespecialiseerde zorg, niet door repressie en geweld.

Jongeren die 18 worden en zonder pardon de wijde wereld in worden gestuurd, zijn te vaak nog kwetsbaar. Ze hebben te vaak geen goede zorg gekend, en ze zijn terughoudend en wantrouwend naar de zorg en mensen in het algemeen. Dit is het tegenovergestelde van wat wij als samenleving moeten willen.

Reactie van de politiek

De politiek heeft bijna unaniem geschrokken gereageerd. Onze eigen Lisa Westerveld, die het rapport in ontvangst heeft mogen nemen, strijdt al jaren voor hervormingen in de jeugdzorg, maar ziet motie naar motie stranden door een rechtse meerderheid. Nu het niet meer te negeren is, staan diezelfde rechtse politici ineens geschrokken aan de zijlijn. In een brief aan de kamer vanuit het ministerie van Volksgezondheid, Sport en Welzijn, schrijft minister Van Ooijen (CU) dat de inspectie deze signalen al eerder heeft ontvangen. Maar waarom heeft het kabinet, dat al meerdere periodes uit ongeveer dezelfde partijen bestaat, dan nooit iets met die signalen gedaan? Waarom hebben partijen als de VVD, CDA en CU moties om de jeugdzorg te hervormen weggestemd? En waarom komt er weer een structurele bezuiniging van 511 miljoen, boven op een al geplande bezuiniging van 1 miljard?

In diezelfde brief aan de kamer geeft de minister aan dat er “180 miljoen voor de af- en ombouw van de gesloten jeugdhulp met waar dat mogelijk is ruimte voor de opbouw van alternatieven” komt. Maar waar komt dat geld vandaan? De bezuinigingen gaan vooralsnog gewoon door. Welke andere groep wordt er dan benadeeld?

Perspectief

Zonder structurele investeringen in de jeugdzorg en het schrappen van de geplande bezuinigingen gaan we er niet komen. De meest kwetsbare jongeren zullen dan altijd de dupe blijven van onze onwil om het beter te doen.

Jason geeft al een aantal alternatieven. Ook Lisa Westerveld is al jaren hard bezig met alternatieve opties voor de jeugdzorg. In plaats van de ±€250.000 per jaar dat één ZIKOS-plaatsing kost, kan dat geld beter besteed worden aan passende maatregelen, zoals een hulphond, een gezinshuis, of een stabiele woonplek. Dat geld kan geïnvesteerd worden in betere pleegzorg, woonplekken voor kwetsbare jongeren die niet thuis kunnen wonen, en ook in betere en meer opleidingen voor gespecialiseerde medewerkers.

Jeugdzorg moet echt weer jeugdzorg worden. Daarom wordt het tijd dat Nederland weer echt gaat geven om haar jongeren. Hervorm de jeugdzorg, investeer in goede, flexibele, gespecialiseerde en doeltreffende zorg, en zorg ervoor dat jongeren echt beter worden van onze hulp, in plaats van slechter.