Iedereen kent of gebruikt ze wel: memes. Met meme bedoelen we over het algemeen een grappig plaatje of filmpje dat zich via het internet verspreidt. Al zolang er internet bestaat, bestaan er ook memes. Sinds eind jaren negentig bestaat er een website die met bewerkte foto’s aan probeert te tonen dat Bert van Sesamstraat eigenlijk kwaadaardig is. In 2011 moesten we allemaal lachen om een filmpje van een kat die over een regenboog vliegt. En tegenwoordig beweren extreemrechtse types dat ze Donald Trump in het Witte Huis gememed hebben.

Het woord meme vindt zijn oorsprong in het boek The Selfish Gene van Richard Dawkins uit 1976. In zijn boek gebruikt Dawkins dat woord om een eenheid van culturele eigenschappen aan te duiden. Een stukje cultuur verspreidt zich op eenzelfde manier als genetisch materiaal. Als voorbeeld voor cultuur noemt Dawkins bijvoorbeeld mode, muziek of bepaalde kunst. De term meme zoals die tegenwoordig kennen, kun je zeker scharen onder de definitie van Dawkins.

Doordat internet door de jaren heen ook toegankelijker is geworden, is het steeds makkelijker om zelf ook memes te maken en te verspreiden. Het enige wat je tegenwoordig nodig hebt om memes te kunnen maken is een internetverbinding en een beetje creativiteit.

Lange tijd bleken memes slechts een vrij onschuldige vorm van vermaak. Het ging hierbij om grappige plaatjes, bijschriften van herkenbare situaties of onzinnige liedjes. Maar een aantal jaar geleden begonnen memes ook in het politieke landschap te spelen. Aanhangers van politieke partijen gebruiken plaatjes en teksten om hun eigen ideologie of politici in een positief daglicht te stellen. Tegelijkertijd kunnen tegenstanders en andere ideeën met dezelfde technieken onderuit gehaald worden.

De Amerikaanse presidentsverkiezingen waren de eerste grote verkiezingen waarbij memes een grote rol speelden. Kandidaat Bernie Sanders had zijn eigen ‘Dank Meme Stash’ op Facebook, waar Sanders-aanhangers hun gang konden gaan. De campagne die Bernie Sanders voerde was positief, en daar sloot de inhoud van deze ‘Meme Stash’ bij aan. Sanders wordt afgeschilderd als een verlosser die de Amerika zal bevrijden van de conservatieve, rechtse angstcultuur. Echter blijkt dat negatieve campagnes effectiever werken dan positieve, en dat zagen we ook in de campagne van Donald Trump en bijbehorende memes.

Bron

De bewering dat Trump het Witte Huis in gememed is, komt niet zomaar uit de lucht vallen. Diep in de krochten van het internet bestaat een forum genaamd 4chan. Het forum is zo goed als anoniem, waardoor de drempel om extreme politieke ideeën te delen laag is. Hierbij is vooral het subforum /pol/, dat bedoeld is voor politiek incorrecte discussies, berucht. Ongeveer vijftien jaar geleden was dit subforum de geboortegrond voor het hackerscollectief Anonymous. Tegenwoordig is het ook een verzamelplaats voor de alt-rightbeweging.

Tijdens de presidentscampagne gebruikten alt-rightaanhangers dit forum en aanverwante plekken op het internet (8chan, The Daily Stormer) om pro-trump memes de wereld in te slingeren. Een meme die daarbij iconisch werd, was het stripfiguurtje Pepe the Frog met het uiterlijk van Donald Trump. Pepe, ooit afkomstig uit de comicreeks Boy’s Club, werd al gauw een meme om inderdaad herkenbare situaties aan te tonen. In de aanloop naar de verkiezingen werd het echter een mascotte van alt-right. Matt Furie, de bedenker van Pepe verklaarde zijn karakter dood. Dit weerhield extreemrechtse figuren er niet van om te stoppen met het produceren van Pepe-memes.

Bron

Naar het Amerikaanse voorbeeld, zien we dezelfde trend ook in Nederland. Ook hier wordt geëxperimenteerd met het gebruik van memes tijdens politieke campagnes, al is het geheel wat kleinschaliger. Bijna elke politieke partij heeft wel zijn versie van een ‘dank meme stash’. Ook binnen DWARS zijn verschillende keren memeteams in het leven geroepen om tijdens de campagne memes te produceren. En zelfs Thierry Baudet is meerdere keren als Pepe afgeschilderd. De Nederlandse politieke memecultuur zeker aanwezig. Het is alleen wat minder groots en minder zichtbaar.

Het is lastig te meten hoe groot het effect van memes nou daadwerkelijk is tijdens een campagne. Of Donald Trump ook daadwerkelijk het Witte Huis in is gememed, is niet goed te zeggen. Toch zijn deze memes de afgelopen jaren een significant onderdeel geworden van politieke campagnes en ook dat vergroot de invloed ervan. Memes zijn, zoals beschreven door Dawkins, inderdaad een culturele eenheid geworden. En door het internet verplaatsen die zich razendsnel. Wat voor rol memes de komende jaren tijdens grote verkiezingen gaan spelen, is nog niet duidelijk. Wat wel duidelijk is, is dat de rol steeds groter wordt.