Ongeveer tien jaar geleden brak er een wereldwijde economische crisis uit. Kranten stonden er vol mee, banken vielen om en de hele wereld was in paniek. Maar ik niet. Ik vond het een beetje onzin. Maar waarom ik het onzin vond, dat kon ik niet beantwoorden. Rond die tijd bezocht ik een voorstelling van cabaretier Pieter Derks en in die show vertelde hij wat hij van de crisis vond. Hij snapte hem niet. Waarom niet? Omdat het alleen maar cijfertjes op een papiertje waren. Zet gewoon ergens een nulletje achter en je hebt gelijk tien keer zoveel geld. Helaas werkt het niet zo, want geld heeft allemaal sociale gevolgen.

En dat vind ik raar. We behandelen geld alsof het een natuurkracht is. Alsof het iets is waar we geen invloed op hebben. Als het regent stop je de regen niet zomaar. Die macht hebben we niet. Als je arm bent, word je ook niet zomaar rijk. Als je in de regen buiten loopt en kou vat, dan kan je doodgaan. Als je te weinig geld hebt en je kunt geen eten of zorg betalen, dan kan je doodgaan. Maar gelukkig kun je jezelf met een paraplu beschermen tegen de regen. En ook kan je jezelf met een sociaal vangnet tegen geldnood beschermen. En dat is raar, want het is nodig om jezelf te beschermen tegen een systeem dat wij als mensen bedacht hebben terwijl we doen alsof het een natuurkracht is.

We hebben geld ooit bedacht om het ruilen van goederen en diensten makkelijker te maken. Eerst werd die waarde in goud uitgedrukt en later kregen we metalen munten en papieren briefjes. En dit is nog te begrijpen. Je kunt een biljet van twintig euro gewoon vasthouden. De laatste paar decennia is het allemaal een stuk abstracter geworden. Geld werd onzichtbaar en digitaal. Je hebt er geen vat meer op. Je moet vertrouwen op die cijfertjes die op je bankafschrift staan.

Maar naarmate de wereld complexer werd, werd ook geld complexer en daarover moeten afspraken komen. Verschillende volkeren kwamen met elkaar in contact en hadden verschillende soorten munten. Daarvoor werden vaste waardes afgesproken. Maar afhankelijk van vraag en aanbod verandert de waarde van geld. Ook dit hebben we met elkaar afgesproken. Net als wij met elkaar afgesproken hebben dat de waarde van geld vermindert naarmate er meer geld bijkomt. Op zich niet gek, maar daardoor hebben wij af moeten spreken dat de prijs van producten en de lonen van werknemers om de zoveel tijd omhoog moeten gaan.

Dit is niet raar als je bedenkt wat geld nou eigenlijk is. Maar juist omdat geld geen natuurkracht is, hebben we het aan onszelf te wijten als het misgaat. En dan doen we alsof er niets aan te doen is. Ik ben geen econoom, en ik heb er geen verstand van, maar ik heb begrepen dat het hele vermogen van een persoon of onderneming in feite gebaseerd is op schulden. Maar aan wie heb je die schuld dan? En om Pieter Derks nog even aan te halen, aan wie heeft de Nederlandse staat in vredesnaam de staatsschuld? Ook dit is een verregaand gevolg van een reeks afspraken die we met elkaar gemaakt hebben.

Moeten we dan van het geld af? Dat weet ik niet. Er is gewoon geen goed alternatief. Geld afschaffen? Al het geld in de wereld resetten? De wereld zou in een chaos afdalen. Hoe zit het eigenlijk met je bezit? Wat is dat dan nog waard? En creëer je daar nieuwe ongelijkheid mee. Zelfs het ongedaan maken van geld is ontzettend lastig omdat we de afspraken over geld zo ontzettend ingewikkeld hebben gemaakt. Er moet een alternatief voor geld zijn in de huidige vorm. Maar wat dat alternatief is? Daar weet ik niet.