‘From the river to the sea, Palestine will be free’ [vertaling: van de rivier tot de zee, Palestina zal vrij zijn]. Sinds de gewelddadige escalatie van het conflict tussen Israël en Hamas op 7 oktober wordt deze leus steeds meer gebruikt tijdens onder andere pro-Palestina demonstraties en protesten. De Tweede Kamer vindt dat deze leus een oproep tot geweld is. Dat terwijl zowel het Openbaar Ministerie als het Gerechtshof Amsterdam oordeelde dat de slogan niet haatzaaiend, antisemitisch of opruiend is.

In de media, maar ook binnen GroenLinks/PvdA en DWARS is er ondertussen al veel te doen over deze leus. Logisch, want deze leus kan bij iedereen veel verschillende gevoelens en gedachtes oproepen. Dit zorgt ervoor dat emoties en feiten met elkaar verwikkeld raken. Juist daarom vind ik het belangrijk om het gesprek hierover te openen binnen DWARS. Ik duik met jullie in de ontstaansgeschiedenis van de leus, en hoe de leus vandaag de dag wordt gebruikt.

Ontstaansgeschiedenis

‘Van de rivier tot de zee,’ is een politieke leus die verwijst naar het gebied tussen de rivier de Jordaan en de Middellandse zee. Daar liggen zowel Israël als Palestijnse gebieden (zie kaart hierboven). De stichting van de Israëlische staat in 1948 zorgde ervoor dat ruim 750.000 Palestijnen met geweld uit deze gebieden werden ontheemd. Dit wordt ook wel de Nakba, ‘catastrofe’, genoemd. Na de Zesdaagse Oorlog in 1967 kwamen ook de Westelijke Jordaanoever, Gaza en in Oost-Jeruzalem onder Israëlische militaire bezitting. Volgens onder andere Amnesty International leven de Palestijnen in deze gebieden al decennia onder een apartheidsregime. Dat is een politiek en maatschappelijk systeem waar een groep een andere groep onderdrukt op basis van fysieke en/of culturele kenmerken. In dit geval onderdrukt de Israëlische regering de Palestijnse bevolking,

Bij de oprichting van de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO) in 1964 werd de leus gebruikt als oproep tot de terugkeer naar de grenzen van Palestina vóór 1948. Eerst stond de PLO ook voor het gebruik van gewapend verzet om dit te bereiken. Later riepen ze echter op tot een Arabisch-Joodse staat waarin de beide bevolkingsgroepen vreedzaam samen zouden kunnen leven. De Jom Kippoeroorlog in 1973 leidde tot internationaal gezichtsverlies voor Israël en de erkenning van de PLO als wettige vertegenwoordiger van de Palestijnse bevolking. Daarna zette de PLO zich vooral in voor een tweestatenoplossing. De tweestatenoplossing is een voorgestelde manier om het conflict te beëindigen door twee aparte, onafhankelijke staten te creëren: Israël en Palestina.

Hierdoor werd de leus, die vooral gaat over het leven in vrijheid in één staat ‘van de rivier tot de zee’, voor de PLO dus minder relevant. Dit is een belangrijk moment, omdat dit ervoor zorgde dat de politieke leus werd overgenomen door Hamas. Hamas is een Palestijnse islamitische politieke beweging die in 2006 de verkiezingen won. In 2007 werd de regering ontbonden nadat Hamas met geweld de Gazastrook had overgenomen. De Palestijnse gebieden vielen hierdoor uiteen in twee gebieden en sindsdien vormt Hamas het dagelijks bestuur in de Gazastrook, waar hun belangrijkste taak is om te zorgen voor de burgers in Gaza. Het is goed om te weten dat vooral de paramilitaire, radicale tak van Hamas omstreden is. Door de Europese Unie is het bestempeld als een terroristische organisatie, maar voor velen is het ook een bevrijdingsbeweging.

Gebruik van de leus

Wat vaststaat is dat Hamas streeft naar het einde van de bezetting van de Palestijnse gebieden door Israël. In 1988 schreven ze hun handvest, een belangrijk document met daarin hun plannen. Daarin wordt de ontmanteling van de staat Israël als eerste voorwaarde benoemd. Dit leidt ertoe dat in Israël de leus wordt geïnterpreteerd als de totale uitroeiing van de Israëlische bevolking in het gebied ‘van de rivier tot de zee’. Dat is een interpretatie die ook door veel westerse wereldleiders en media is overgenomen.

Het denken in extremen zorgt ervoor dat beide groepen steeds minder naar elkaar zullen luisteren naar wat ze nu echt willen

Hier wordt het ingewikkeld. Dit handvest is namelijk niet meer zo representatief voor de huidige opvattingen van Hamas, stellen deskundigen. De beweging heeft zichzelf van dit handvest gedistantieerd en benoemen schreven in 2017 hun beginselverklaring, een ander document met belangrijke plannen en doelen. Daarin staat dat ze niet in een religieus conflict zijn met het jodendom, maar in een antikoloniaal conflict met het zionisme. Zionisme betekent het streven naar een onafhankelijke Joodse staat. Voor veel mensen is dit de staat Israël. Belangrijk is dat niet alle joden zich verbonden voelen met het zionisme en/of bijvoorbeeld ook vinden dat er een Palestijnse staat naast de staat Israël zou moeten bestaan.

Daarnaast is het ook belangrijk om de leus los te koppelen van de radicale ideeën van Hamas. Recent onderzoek heeft laten zien dat 15% van de Palestijnse bevolking de ‘uitzetting’ van de Israëlische bevolking ziet als oplossing voor het conflict. Hetzelfde percentage geldt voor de Israëlische bevolking die ‘uitzetting’ van de Palestijnen als enige oplossing beschouwt. In de interpretatie dat de leus de volledige vernietiging van de staat Israël betekent, mist het perspectief van de andere 85% van de Palestijnse bevolking. Voor veel Palestijnen is de leus ‘from the river to the sea, Palestine will be free,’ een oproep tot vrijheid en gelijkheid. Dat de Palestijnse oproep tot het tegengaan van onderdrukking en bezetting om te leven als vrije en gelijkwaardige burgers noodzakelijk leidt tot de vernietiging van de Israëlische bevolking, is volgens velen een foute aanname.

Los van deze uiteenzetting spelen emoties natuurlijk ook een grote rol in het maatschappelijke debat over deze leus. Er heerst bij beide bevolkingsgroepen een diepgewortelde angst tot vernietiging die continu in stand wordt gehouden en wordt gevoed door de extremen van beide kanten. In Nederland neemt antisemitisme en islamofobie toe naar aanleiding van dit conflict. Persoonlijk ben ik van mening dat de censuur van deze leus niet terecht is. Het gerechtshof heeft geoordeeld dat de leus onder vrijheid van meningsuiting valt en niet haatzaaiend, bedreigend of opruiend is. Dit neemt natuurlijk niet weg dat mensen zich hierdoor nog steeds gekwetst kunnen voelen en het is en blijft belangrijk om rekening te houden met elkaars gevoelens. Wanneer iemand zich gekwetst voelt door het gebruik van de leus, is het belangrijk om hierover in gesprek te gaan. Dit is de enige manier om nader tot elkaar te komen en het denken in extremen tegen te gaan. Het denken in extremen zorgt ervoor dat beide groepen steeds minder naar elkaar zullen luisteren naar wat ze nu echt willen. Ik wil hier nogmaals de 85% benadrukken. De kans op duurzame vrede wordt zo ook steeds kleiner. Laten we daarom met elkaar in gesprek blijven, met respect voor elkaars standpunten, zodat we samen kunnen werken aan een vreedzame toekomst.