In deze tekst wordt het woord ‘vrouw’ gebruikt. Hiermee wordt gedoeld op mensen die bij hun geboorte als vrouw toegewezen zijn.

We weten allemaal wel dat vrouwen al een lange tijd moeten vechten voor dezelfde rechten als mannen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan stemrecht, maar ook aan ongelijke omstandigheden bij werk of binnen het gezin. Dit zijn punten waar we waarschijnlijk allemaal mee bekend zijn. Iets waar je minder van hoort, is de genderongelijkheid binnen de gezondheidszorg. Een rapport uit 2023 maakt duidelijk dat de vrouwenzorg achterloopt op mannenzorg: talloze vrouwspecifieke aandoeningen zijn onvoldoende onderzocht.

Niet alleen vrouwspecifieke aandoeningen zijn een probleem voor vrouwen in de gezondheidszorg. Denk bijvoorbeeld aan het feit dat hart- en vaatziekten bij vrouwen vaak niet of veel later ontdekt worden. Daarnaast is 80% van de mensen die kampt met onverklaarbare klachten vrouw. Hoe kan het dat er nog zo weinig kennis is over het vrouwenlichaam?

“Kleine mannen”

Het is misschien goed om eventjes een klein kijkje in de geschiedenis te nemen om te begrijpen hoe we op dit punt zijn gekomen. Door de eeuwen heen is er, logischerwijs, veel onderzoek gedaan op mensen om hun ziektes en mogelijke behandelingen te onderzoeken. Goed initiatief, zou je denken. Het probleem is dat dit onderzoek lange tijd alleen op mannenlichamen is uitgevoerd. Er werd vanuit gegaan dat vrouwenlichamen vergelijkbaar zijn met mannenlichamen, en dat vrouwen een soort “kleine mannen” zijn. Maar geloof het of niet: hier klopt heel weinig van. Het feit dat deze aanname zo lang een rol heeft gespeeld in de geneeskunde, heeft nog steeds impact.

Een klein voorbeeld. Het klassieke beeld van iemand met een hartaanval is iemand met een zware druk op de borst, pijn of tinteling in de arm en kortademigheid. Het probleem is dat dit beeld in de praktijk heel anders is bij vrouwen. Zo kan een hartaanval bij vrouwen ook leiden tot zware pijn in de rug, iets waarbij bijna niemand denkt aan een hartaanval. Een onderzoek van de British Heart Foundation (De Britse Hartstichting) stelt dat vrouwen meer kans hebben om bij een hartaanval te overlijden dan mannen, onder andere door een gebrek aan kennis van de patiënten, misdiagnose, en slechtere (na)zorg.

Ook medicatie is veelal getest op mannen, waardoor het bij vrouwen vaak niet duidelijk is welke medicatie voor hen geschikt is. Vrouwen krijgen vaak een stuk meer bijwerkingen en worden door deze bijwerkingen vaker in het ziekenhuis opgenomen. Maar dat is nog niet alles: ook worden vrouwen vaker verkeerd gediagnosticeerd, waardoor zij bijvoorbeeld naar de GGZ worden doorverwezen terwijl zij eigenlijk fysieke klachten hebben die over het hoofd worden gezien. Hierdoor zitten zij langer met onbehandelde klachten, wat ervoor zorgt dat deze vrouwen onnodig lijden.

Vrouwspecifieke aandoeningen

Ook aandoeningen die alleen bij vrouwen voorkomen zijn onvoldoende onderzocht. Klachten die veelal bij vrouwspecifieke aandoeningen voorkomen, zoals hevig bloedverlies, heftige buikpijn en stemmingswisselingen, zijn, los van de impact op de maatschappij door ziekteverzuim, enorm ingrijpend voor de vrouwen die hier last van hebben. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de aandoening endometriose, een aandoening waarbij slijmvlies buiten de baarmoeder groeit. Dit kan onder andere leiden tot hevige pijn, vermoeidheid en darmklachten. Afhankelijk van de persoon kunnen deze klachten nog erger worden rondom de menstruatie. Hoewel het duidelijk mag zijn dat deze aandoening een grote impact kan hebben, is er relatief weinig bekend over endometriose. Zo duurt het gemiddeld zeven jaar voordat mensen met endometriose de goede diagnose krijgen, omdat artsen vaak slecht bekend zijn met de aandoening en de bijbehorende klachten. In die zeven jaar kunnen mensen allerlei andere diagnoses krijgen die niks met hun problemen te maken hebben, zoals bijvoorbeeld corona of een blindedarmontsteking.

Een ander voorbeeld is PMDD (Premenstrual Dysphoric Disorder). Dit is een aandoening waarbij mensen rondom de menstruatie heftige, vooral psychische, klachten hebben. Deze klachten zijn vergelijkbaar met een depressie. Ook bij deze aandoeningen worden vrouwen vaak niet serieus genomen, waarbij bijvoorbeeld wordt gezegd dat ”dit er nou eenmaal bij hoort”. Ondertussen kan PMDD enorme gevolgen hebben. Sommigen kunnen rondom hun menstruatie bijvoorbeeld niet meer werken. Daarnaast kunnen mensen met PMDD hun sociale kringen kwijtraken door de heftige depressieve periodes.

Vrouwen van kleur

Waar witte vrouwen al een hogere kans hebben op misdiagnose, is het vaak nog erger voor vrouwen van kleur. Zo zijn artsen vaak opgeleid met plaatjes van witte mensen, waardoor huidaandoeningen niet of minder snel worden opgemerkt bij mensen van kleur. Ook kunnen er culturele verschillen spelen die ervoor zorgen dat vrouwen met een niet-westerse afkomst verkeerde diagnoses krijgen.

Er is over het algemeen meer risico op “racial bias” dan je misschien zou denken. Racial bias is het feit dat mensen onbewust anders denken over mensen van een andere afkomst dan die van hunzelf. Structureel geldt deze racial bias vooral tegen mensen van kleur of mensen met een niet-westerse migratieachtergrond. Zo denkt een opvallende hoeveelheid geneeskundestudenten dat zwarte mensen minder pijn ervaren dan witte mensen, omdat zij een dikkere huid zouden hebben. Hier klopt natuurlijk niks van. Ook krijgen vrouwen met een niet-westerse migratieachtergrond na een bevalling vaak minder snel (goede) pijnstilling, omdat wordt gedacht dat zij overdrijven over hun pijn. Kortom, vrouwen van kleur en vrouwen met een niet-westerse migratieachtergrond hebben het vaak nog lastiger in de zorg dan witte, westerse vrouwen.

Transgender personen

De wereld bestaat natuurlijk niet alleen uit cis mannen en cis vrouwen, en ook daar is de gezondheidszorg niet goed op ingesteld: 60% van de trans personen ervaart discriminatie in de zorg. Zo bleek uit eerder onderzoek dat de behoeftes van trans personen vaak worden genegeerd door hulpverleners, en dat ze vaak onder druk worden gezet om medische of psychologische tests te ondergaan. Daarbij worden, net als bij cis vrouwen, fysieke klachten vaak tot psychische klachten gerekend. Eén voorbeeld ging over een trans man die met buikpijn naar een gynaecoloog ging, die hem doorverwees naar een genderpoli vanwege psychische klachten. Na een second opinion bij een andere gynaecoloog bleek hij 3 tumoren te hebben.

En nu?

Al met al schetst dit een beeld van grote ongelijkheid binnen de gezondheidszorg. Hoe moeten we hiermee verder? Bewustwording is een goede eerste stap. Daarnaast is meer onderzoek belangrijk om meer kennis te krijgen over vrouwspecifieke zorg, klachten bij vrouwen en bijwerkingen bij vrouwen. Gelukkig heeft Pia Dijkstra (voormalig minister voor medische zorg) in maart bekend gemaakt dat zij meer geld wil vrijmaken om onderzoek te doen naar vrouwspecifieke aandoeningen, al is het onduidelijk in hoeverre het nieuwe kabinet deze plannen zal doorzetten. Ook is niet duidelijk of dit geld alleen wordt besteed aan vrouwspecifieke aandoeningen, of ook aan de andere problemen genoemd in dit artikel: misdiagnoses, onbekende bijwerkingen bij medicatie en door vooroordelen gedreven discriminatie.

Bovenal is een cultuurverandering hard nodig. Zo worden klachten bij vrouwen, zoals eerder gezegd, nog vaak weggezet als “Het-hoort-erbij-klachten“. Er wordt bijvoorbeeld gezegd dat pijnklachten bij ongesteldheid erbij horen. Het is dan ook nodig om duidelijk te maken dat deze klachten er echt niet altijd bij horen, en om aan vrouwen te laten weten dat het belangrijk is om naar hun lichaam te luisteren. Recent werd de Dag van de Vrouwengezondheid groots gehouden in de Jaarbeurs in Utrecht. Dit soort initiatieven zetten de huidige problematiek op de kaart. Hierdoor kan er hopelijk langzaamaan een verandering komen in de zorg, zodat iedereen even goede zorg krijgt als de witte cis man.