Op 24 maart 2025 verscheen een reactie van DWARS-lid Daan Dekkers op het voorstel tot ecosocialisme in het politieke programma van DWARS. Hij ziet het ecosocialisme niet als alternatief, omdat het niet uitgewerkt genoeg is. In dit artikel beargumenteer ik dat dit voorbij gaat aan het doel van streven naar ecosocialisme. Tegelijkertijd vraag ik me ook af wat het doel is voor de economiecommissie om het ecosocialisme uit te werken.

Bang voor democratie

Daan Dekkers schrijft in zijn reactie dat aandeelhouders misschien wel willen verduurzamen, maar werknemers liever een loonsverhoging willen. Dit idee bestaat alleen in een hypothetische scenario. Als we iets weten van aandeelhouders is dat ze graag hun eigen zakken vullen. Dat is hoe het kapitalisme werkt: de vermeerdering van kapitaal.

Laten we het voorbeeld uit de hypothetische situatie halen en in de werkelijkheid plaatsen. Bij mij in de buurt staat een hele grote vervuilende fabriek die iedereen wel kent: Tata Steel. Het FNV, die toch echt bestaat uit werknemers van de fabriek, heeft voor de verduurzaming van de fabriek het plan voor groen staal bedacht. Natuurlijk, we kunnen beargumenteren of dit plan ver genoeg gaat, maar wat het in ieder geval laat zien, is dat versnelling in eerste instantie bij de werknemers vandaan kwam: “Na vele acties van leden van FNV op de werkvloer, een gezamenlijk haalbaarheidsonderzoek door het onafhankelijke consultancybureau Roland Berger én de politieke steun voor het plan ‘Groen Staal’, gaf Tata Steel in september 2021 uiteindelijk aan ook te kiezen voor de versnelde verduurzamings- en vergroeningsplannen van FNV Tata Steel.”

De werkelijkheid ontkracht dus de hypothese van Daan. Het zijn niet de aandeelhouders die Tata Steel aansporen, maar de werknemers. Zij begrijpen de belangen van de verduurzaming en vergroening dondersgoed.
Daar komt nog bij: De angst voor democratisering is een gevaarlijke gedachte. In Daans formulering zie ik een riskante implicatie. Hij schrijft: “Dit is geen onrealistisch scenario. Als er wordt gekeken naar de democratieën in de EU dan delven innoverende, groene, socialistische partijen met een visie bijna overal het onderspit aan populistische, kortzichtige partijen zoals de PVV en de AfD.”

Ik lees hier een pleidooi tegen democratie in. Daan concludeert dat mensen op populisten stemmen en daarom niet geschikt zijn om mee te beslissen op hun werk. Volgens hem zouden ze, net als echte kapitalisten, alleen voor hun eigen belang kiezen. Dat klinkt al behoorlijk neerbuigend. Maar als je die redenering omdraait, wordt het nog zorgwekkender: als mensen niet kunnen beslissen over wat er op hun werk gebeurt, waarom zouden we ze dan wel vertrouwen met politieke beslissingen die veel grotere gevolgen hebben? Voor mij klinkt dat als een argument tégen democratie.

Dit gaat in tegen wat ik zie als de meest belangrijke kernwaarde van onze beweging. Juist democratisering is iets wat we als ecosocialisten – of ecosociaaldemocraten als je zo liever genoemd wil worden – zouden moeten nastreven. Als we geloven in gelijkheid dan moeten we ook streven naar een systeem dat dat overal waarborgt.

Ingrijpen in het kapitalisme

In het slot van zijn betoog schrijft Daan dat we binnen DWARS te eenzijdig naar het kapitalisme kijken en dat het toch ook goede dingen heeft bereikt. Dat wil ik niet tegenspreken, maar het heeft die vooruitgang tegen hele hoge kosten bereikt, kosten die Daan zelf ook erkent. Hij noemt imperialismeHet uitbreiden van macht over andere gebieden of volken en klimaatvervuiling. Ik kan daar nog wel wat zaken aan toevoegen, bijvoorbeeld het patriarchaatEen samenleving waarin mannen domineren maar waar ik vooral op wil wijzen, is dat deze zaken inherent zijn aan het kapitalisme. Het systeem functioneert op uitsluiting, uitbuiting en vervuiling. Het is dan ook noodzakelijk om een alternatief te bedenken.

Daan wijst vervolgens op de positieve gevolgen van de sociaaldemocratie, maar hij schrijft die gevolgen toe aan het kapitalisme. Dit ben ik vreemd genoeg met hem eens. Welvaartsverdeling is een probleem binnen het kapitalisme. Het kapitalisme reproduceert namelijk steeds opnieuw ongelijkheid. Tegelijkertijd klapt het systeem bij te veel ongelijkheid. Dan wordt het autoritair. Ongelijkheid is namelijk het basisprincipe waarop het kapitalisme werkt.

Herverdelen is daarvoor een oplossing, maar dat gebeurt dan wel pas nadat de schade al is toegediend door het systeem. Het is een aanpassing achteraf die het basisprincipe niet veranderd. In die zin is herverdeling dan ook dweilen met de kraan open (wat overigens niet betekent dat we dan maar niet moeten herverdelen). Het lost de ongelijkheid die nodig is voor het kapitalisme niet op.

Feminist en activist Audre Lorde legt dit op een mooie manier uit: “For the master’s tools will never dismantle the master’s house. They may allow us temporarily to beat him at his own game, but they will never enable us to bring about genuine change”. Herverdeling is, zou ik dan willen zeggen, zo’n hulpmiddel van het kapitalisme dat het kapitalisme niet laat verdwijnen. De positieve gevolgen, zoals de verzorgingsstaat, tellen voor mij dan ook niet als echte verandering.

Daarentegen zou democratisering dat wel kunnen. We zijn dan namelijk in de basis, dat wil zeggen de relaties die mensen tot elkaar hebben, gelijk. We hebben dan allemaal evenveel macht en recht op keuzes. Die gelijkheid vindt plaats voor het systeem ongelijkheid produceert en daardoor zal het systeem niet meer kapitalistisch zijn, maar socialistisch.

Utopie?

Een ander groot punt in de argumentatie van Daan is dat het ecosocialisme niet uitgewerkt genoeg is: ‘Het uitproberen van een nieuw systeem, zelfs al is het op theoretisch niveau tot in de puntjes uitgewerkt, kan nog steeds onverwachte gevolgen hebben die zeer slecht uitpakken voor de samenleving’.

Eerst moeten we ons afvragen waarom we eigenlijk een perfecte samenleving zouden willen bedenken. De politieke filosoof Karl Marx, grondlegger van het socialisme en communisme, waarschuwde juist voor dat soort utopisch denken en schrijft dat: “Communisme voor ons geen toestand is die tot werkelijkheid gemaakt moet worden, een ideaal waartoe de werkelijkheid zich zou moeten schikken. We noemen communisme de daadwerkelijke beweging die een einde maakt aan de huidige toestand.”

Ik stel voor dat waar we nu “communisme” lezen we net zo goed “ecosocialisme” zouden kunnen lezen. We hoeven geen perfecte samenleving te bedenken, maar we gebruiken ecosocialisme als een hulpmiddel om te kijken naar hoe de wereld nu is en daar kritiek op te geven.

In Why Marx was Right schrijft Terry Eagleton dat we werkende, verlangende en talige wezens zijn en daardoor in staat zijn om onze toestand te veranderen. Het is in die zin dat we ecosocialisme moeten begrijpen: het is een verbeelding dat het verlangen naar een andere wereld toont. We kunnen die verbeelding gebruiken als gereedschap om de ongelijkheid in het kapitalisme bloot te leggen, in het bijzonder om te laten zien dat het kapitalisme niks om het klimaat geeft en het enkel bestaat door de illusie dat er oneindige groei is.

Een kleine waarschuwing wil ik hier echter meegeven aan de economiecommissie. Het formuleren van een ideale wereld moet niet leiden tot de afwijzing van de middelen tot verandering van vandaag (wat dat betreft kan ik me deels aansluiten bij Daan). Het perfectioneren van de ideale wereld tot in het kleinste detail maakt de weg naar die wereld onmogelijk, omdat we moeten kunnen blijven strijden tegen de situatie van vandaag. Dat vergt enige flexibiliteit die een dichtgetimmerd systeem niet kan bieden

Dromen van een andere wereld, maakt een andere wereld mogelijk. We moeten daarbij niet vervallen in het idee dat het de exacte uitwerking moet krijgen zoals ons model voorstelt. Er is geen blauwdruk voor de toekomst. Elk nieuw systeem komt nieuwe problemen tegen, maar dat is nu eenmaal hoe vooruitgang werkt.

Wie bang is voor de wereld van morgen noemt zichzelf conservatief. Een angst voor het einde van het kapitalisme is dan ook een conservatieve houding die een progressieve beweging niet past. Daarom zou ik vast willen houden aan het concept ecosocialisme in al zijn onvolledigheid.