Herken je het? Dat je bij iemand de keuken binnenloopt en je allerlei botte messen en pannen met versleten antiaanbaklagen tegenkomt? Het is allemaal de schuld van het kapitalisme.

Oké, misschien gaat dat wel wat ver, maar als je niet weet om te gaan met je keukengerei, dan blijf je maar geld uitgeven aan nieuwe producten waar het grootkapitaal van profiteert. Gelukkig ben ik hier om te helpen.

Pannen

Laten we eens beginnen met de makkelijkste stap die je kan nemen om in ieder geval de komende 10 jaar geen geld meer te hoeven geven aan big koekenpan. Gooi die pannen weg die beloven anti-aanbak te zijn. Ze beloven lang mee te gaan, maar na een paar maanden zijn ze alweer minder effectief. Grote kans dat je ook PFASPFAS zijn stoffen die water, vet en vuil afstoten, maar slecht zijn voor het milieu en je gezondheid. Ze kunnen in je lichaam ophopen en bijvoorbeeld je lever beschadigen. Daarom wil je ze niet in je eten. in je eten krijgt erdoor, zeker als je per ongeluk eens met metaal in de pan roert. In plaats daarvan zijn er twee soorten pannen waar je beter in kan investeren.

Gietijzeren pannen

Als je iemand in je omgeving hebt die van koken houdt, dan heb je vast weleens van een gietijzeren pan gehoord. Dit soort pannen worden al eeuwen gebruikt, en met een goede reden: ze gaan hartstikke lang mee. Als je geluk hebt, kan je er nog een op de kop tikken in de kringloopwinkel. Dan moet je niet verbaasd zijn als die pan uit de 19e eeuw komt. Koop je er een, dan doe je dat voor de rest van je leven, mits je er goed voor zorgt.

Er gaan veel verhalen rond over hoe je voor je gietijzeren pan moet zorgen. De een zegt dat je wel zeep moet gebruiken, de ander zegt weer dat je dat absoluut niet moet doen. Tegenwoordig kan je gewoon zeep voor je gietijzeren pan gebruiken. De reden dat dat vroeger niet kon was omdat er natronloog (in het Engels lye) in zeep zat. Dit tast de ingebrande laag van de pan aan.

Het is die ingebrande laag die de pan anti-aanbak maakt. In het Engels noemen ze dit seasoning. Bij het inbranden gebruik je olie om een beschermende laag op de pan te creëren. Dit doe je door een neutrale olie egaal over de pan te spreiden en vervolgens heel heet te laten worden over een vuur. Met gietijzeren pannen wordt dit ook wel in een oven gedaan. Het belangrijkste hiermee is dat je eerst zorgt dat de oude laag eraf is. Dit kan je met een staalspons doen. Deze methode van inbranden werkt ook voor stalen woks en koolstofstalen pannen.

Gietijzer heeft wel een nadeel. Zure ingrediënten tasten de ingebrande laag sneller aan, waardoor eten metalig kan smaken. Daarom is het onverstandig om bijvoorbeeld tomatensauzen lang in een gietijzeren pan te laten sudderen. Daarvoor kan je beter roestvrijstalen pannen gebruiken.

RVS Pannen

Roestvrijstalen pannen, of RVS pannen in het kort, zijn de ideale pan voor de beginnende kok, mits je weet hoe je ze het beste kan gebruiken. RVS pannen komen in allerlei soorten en maten, en doordat ze van metaal zijn kunnen ze ongelofelijk lang mee gaan. Wat je waarschijnlijk kent als een kookpan is dan ook de populairste vorm in het gemiddelde huishouden, maar ook een koekenpan kan heel nuttig zijn.

Voor zowel kookpannen als koekenpannen geldt dat een dikke bodem beter is. Er zijn zelfs varianten waarbij meerdere soorten metaal in de bodem gestapeld worden waardoor deze nog beter hitte vasthoudt. Dit is vooral handig als je een pan heel lang aan één stuk gebruikt, zoals voor een stoofpot, of als je het voor meerdere gerechten achter elkaar gebruikt en je de hitte niet wilt verliezen. Eigenlijk is het zo dat, zolang je niet de dunste pannen op de markt gebruikt, je wel goed zit.

Maar hoe kook je dan met een RVS pan? Want alles plakt daar toch altijd aan? Nou, ik zal je eens wat vertellen: dat hoeft dus niet. Het wordt een beetje wetenschappelijk nu. Als een RVS pan warm genoeg is, dan plakt het een stuk minder. Dit komt door het leidenfrost-effect. Vocht verdampt dan zo snel onder bijvoorbeeld een druppel water, dat de ontstane stoom als een soort buffer dient tussen de druppel en de pan. Hierdoor plakt het minder.

Messen

Voor wanneer de revolutie komt heb je een scherp mes nodig, en tot die tijd scherpe woorden. Maar met hoe de gemiddelde persoon met hun keukenmessen omgaat, moeten we maar hopen dat er binnenkort geen revolutie uitbreekt. Messen kunnen best wat hebben, in de zin van dat je ze nog best wel goed kan herstellen als er iets mis mee is. Maar het beste is natuurlijk dat je ze goed verzorgt.

De grootste doodzonde voor keukenmessen is ze wassen in de vaatwasser. De combinatie van beweging en warmte maakt dat een mes heel snel bot wordt. Doe dit keer op keer en er kunnen zelfs hapjes uit het mes genomen worden, wat lastiger te herstellen is. Dus keukenmessen was je met de hand als je wilt dat ze lang meegaan.

Twee van mijn keukenmessen en een aanzetstaal. Foto: Nordin Kole

Maar zelfs als je ze netjes met de hand afwast, worden messen bot. Dit gebeurt sneller als je snijdt op harde ondergronden. Een snijplank heb je dan ook het liefst van hout of plastic. Als je het mes om de zoveel keren langs een aanzetstaal haalt, gaan ze ook langer mee. Dit is niet hetzelfde als het slijpen van een mes, wat veel mensen denken. Slijpen doe je als het mes echt bot is en daar gebruik je een slijpsteen voor. Meestal zelfs meerdere slijpstenen, in ieder geval eentje met een lage grit en eentje met een wat hogere grit. Hoe hoger de grit hoe scherper het slijpt.

Hoe slijp je een mes dan? De slijpsteen met de lage grit gebruik je om grotere oneffenheden uit het mes te halen, en de fijnere om het weer scherp te slijpen. Het slijpen doe je door je mes op ongeveer een hoek van 20 graden langs de steen te schrapen. Als je een slijpset koopt, dan zit er meestal een gids bij die je op je mes kan doen zodat je deze op de juiste hoek slijpt. Dit doe je voor beide kanten van het mes ongeveer even vaak.

Keukengerei van hout

Je zal vast wel iets van keukengerei in huis hebben dat hout bevat. Misschien heb je wel ouders zoals de mijne die een houten snijplank hadden, totdat ze hem vernielden in de vaatwasser. De vaatwasser is op vele gebieden je vriend: het bespaart tijd die je weer kan gebruiken om een opiniestuk te schrijven over iets wat een rechtse politicus heeft gezegd wat echt niet door de beugel kan. Maar het is geen vriend voor hout of de eerder genoemde messen.

Door de hevige beweging die zich afspeelt als de vaatwasser aan staat, kan bijvoorbeeld een houten lepel versplinteren. Maar dat is niet het grootste probleem. Het grootste probleem is dat hout niet zo goed tegen temperatuurverschillen en verschillen in luchtvochtigheid kan. Tafels bijvoorbeeld, worden ook zo gemaakt om te compenseren voor het krimpen en groeien van hout tussen winter en zomer. Moet je nagaan hoe heftig het is voor het hout als ze worden belaagd door de hoeveelheid water en de temperatuurverschillen in een vaatwasser. Daarom is het beter om hout met de hand te wassen, dan weet je zeker dat het overleeft en dat er niet weer een boom gekapt moet worden omdat je een nieuwe soeplepel nodig hebt.

Conclusie

Het kapitalisme haalt veel van zijn kapitaal uit het verslijten van producten. Dit verklaart dat koelkasten niet meer zo lang meegaan als in de jaren 50 en dat je iPhone niet langer dan een paar jaar mee kan. In de keuken kan je dit een halt toe roepen door te weten hoe je voor je pannen, messen en andere keukengerei moet zorgen. Doe er je voordeel mee en wellicht hoef je nooit meer een nieuwe pan of mes te kopen.