Op 22 november 2023 ging Nederland naar de stembus. Een kleine dertien en een half miljoen mensen hadden de keuze uit 26 partijen, waarbij er vijftien de kamer in zijn gekomen. Keuze genoeg, en zelfs een waar de premier niet uit gekozen werd. Een hálf jaar later pas werd de ‘partijloze’ Dick Schoof naar voren geschoven als premier. De democratische tegenstelling van de Verenigde Staten, waar morgen een kleine 245 miljoen mensen de keuze hebben uit ruim 20 presidentskandidaten. Naja, dat valt nog vies tegen…

‘Major’ en ‘Minor Parties’

Morgen hebben die kiezers namelijk de keuze uit twee ‘major parties’, en een kleine 20 ‘minor parties’, ook wel ‘third parties’ genoemd. De major parties zijn de Democraten, met Kamala Harris als presidentskandidaat, en de Republikeinen met Donald Trump op de ticketDe term ticket beschrijft de gecombineerde kandidatuur van de presidentskandidaat en de vice-presidentskandidaat. Een presidentskandidaat kiest een running mate (kandidaat voor vice-president, om mee te doen op diens ticket.. We weten nog niet wie de verkiezingen gaat winnen, maar wel dat het een van die twee gaat zijn. Daarnaast zijn er die ‘third parties’, die geen enkele kans maken om te winnen, maar die wel hopen op de aandacht die een flinke stapel stemmen hen kan brengen. De bekendste hiervan zijn de Libertariërs, nu met Chase Oliver als presidentskandidaat, en de Groenen van Jill Stein.

De laatste keer dat het een third party überhaupt lukte om kiesmannen voor zich te winnen was de American Independent Party, die met een racistische pro-segregatie platform onder leiding van George Wallace in 1968 46 kiesmannen verzamelde in het zuidoosten. Sindsdien is het niet meer voorgekomen dat een partij anders dan de Democraten of Republikeinen een staat won. Dit betekent daarentegen niet dat die partijen geen effect hebben op wie de verkiezingen wint.

De American Party of Labor bij een protest. Bron: American Party of Labor.

Ondertussen in centraal Pennsylvania twijfelt de 19-jarige Jade (hen/hun) nog altijd over de keuze die hen morgen gaat maken. In een systeem met maar twee smaken, voelt het overgrote deel van de bevolking zich nooit gehoord. “Ik voel me absoluut niet vertegenwoordigd door de twee grote partijen. De enige partij daarbuiten waar ik me nog in herken, is de American Party of Labor.” Dit is een kleine partij die in geen enkele staat meedoet. Toch trekken hun standpunten Jade wel aan. “Zij staan vooral voor arbeidersrechten, wat ik heel belangrijk vind. Ze zijn een Marxistische partij en dat past bij mijn kijk op de wereld.” De vader van Jade gaat op de Libertarische Partij stemmen, een derde partij die wel meedoet in Pennsylvania. Zelf denkt Jade er nog over na om op de Green Party te stemmen, maar ook van die partij is hen geen grote fan. “Ook zij zijn niet links genoeg wat mij betreft, dus ik kan sowieso niet voor mijn idealen stemmen. Er zijn gewoon te weinig keuzes in dit systeem en je wordt gedwongen om op een partij te stemmen waar je het niet mee eens bent.”

Het Spoiler Effect en Tactisch Stemmen

Als je de media een beetje volgt, of dat nou een een Twitter-journalist is, of een een willekeurige krant met analyse en opinie, zal de naam Jill Stein misschien bekend voorkomen. Zij is de presidentskandidaat namens de GroenenJill Stein deed eerder in 2012 en 2016 ook al mee met de presidentsverkiezingen, waarin zij respectievelijk 0,4 en 1,1% van de stemmen pakte., en kan een verschil gaan maken morgen. Zij zal, gebaseerd op haar vorige deelnames, hooguit 1,5% van de stemmen pakken. In een land waar de bevolking zo door het midden is gespleten kan dat ene procentpuntje toch het verschil maken. Dat heet het spoiler effect. Namelijk dat een stem op jouw favoriete kandidaat ervoor zorgt dat jouw minst favoriete kandidaat de verkiezingen wint. Terwijl een stem op jouw tweede voorkeur, de minst favoriete had kunnen verslaan. Aangezien de winnaar van een Amerikaanse staat álle kiesmannen verdient, al is het stemmenverschil nog zo klein, kan dat verschil enorm worden.

In 2016, toen Donald Trump Hillary Clinton versloeg, deed Jill Stein ook mee. Trump werd president, terwijl Clinton op nationaal niveau ongeveer drie miljoen stemmen meer pakte. Maar doordat Trump een aantal staten met minimale verschillen won, pakte hij meer kiesmannen. In die staten was het verschil tussen de twee kleiner dan de hoeveelheid stemmen op Stein. Menig verkiezingsanalyst rekent Jill Stein er daarom op af dat zij ervoor heeft gezorgd dat Trump het Witte Huis bereikte. Hoewel uiteraard niet elke Stein-stem naar Clinton was gegaan als Stein niet had meegedaan, is de kans aannemelijk dat Clinton een of meerdere van die staten had kunnen winnen.

Duivels Dilemma

Stem je strategisch op het ‘mindere kwaad’, of stem je volgens je idealen? Dit is een dilemma die wij ook in Nederland kennen, maar in Amerika is dit dilemma, net als alles daar, nog duizendmaal uitvergroot. Jade, die dit jaar voor het eerst mag stemmen, twijfelt al langere tijd over hun keuze. “De afgelopen jaren denk ik er al over na om op een derde partij te stemmen. Beide partijen zijn hypocriet en houden zich niet aan hun woord. Ik ben wanhopig op zoek naar politici die de waarheid spreken, maar dat is net als een speld in een hooiberg vinden.” Tegelijkertijd ziet Jade ook in dat een stem op de Democraten de beste kans is om Donald Trump uit het Witte Huis te houden. “Ik voel niks dan haat voor de Republikeinen en Donald Trump. Zij hebben zo veel mensen veranderd in polariserende, haatvolle en onverdraagzame mensen.” En de democraten dan? “Hen mag ik ook totaal niet, minder sterk dan de Republikeinse Partij, maar ze hebben nog steeds mijn algemene verachting.” Volgens Jade proberen de democraten om links te lijken, maar ze zijn maar enkele stappen verwijderd van rechts zijn.

The Lesser of Two Evils: Democratie boven Idealen

In 2016 werd, toen Clinton de Democratische presidentskandidaat werd, de race al snel bestempeld als een verkiezing tussen de lesser of two evils. Beide kandidaten waren namelijk vrij onpopulair. Deze verkiezing kan ook zo getypeerd worden, alleen nu om andere redenen. Trump is nu de extreemrechtse autoritaire oud-president, in tegenstelling tot de radicaalrechtse falende zakenman en tv-persoonlijkheid die hij in 2016 was. Harris is doorgaans populairder en meer likeable dan Clinton was, maar wordt afgerekend op haar vice-presidentsschap, met name vanwege de opstelling tegen Israël. Of naja, voornamelijk de afwezigheid van een opstelling tegen Israël.

Hillary Clinton tijdens een campagnespeech in Iowa in 2016. Foto: Gage Skidmore

Veel Amerikanen die de aanhoudende genocide op de Palestijnse bevolking veroordelen, staan nu voor een enorme overweging. Veel rekenen het de Biden-Harris administratie dusdanig aan, dat zij het niet over hun hart krijgen om op Harris te stemmen. Een deel van die mensen stemmen niet, en weer een groep stemt third party, mogelijk zelfs op Jill Stein. Een andere groep stemt toch op Harris. Hoewel ze Biden en Harris veroordelen, is de risico op een tweede Trump termijn te groot.

Die groep die op Stein stemt, zien haar als een alternatief op links, en één die zich wel tegen Israël durft uit te spreken. De analyse van menig Amerika-correspondent is dat zij mogelijk Harris als verliezer uit de bus kan laten komen. Andere analyses laten daarentegen zien dat zij ook (veel) stemmen bij Trump weg zou kunnen trekken. Dit heeft te maken met haar standpunten over, en banden met, andere autoritaire leiders zoals Vladimir Putin, en zijn oorlog op Oekraïne. Dat, onder andere, heeft geleid tot een oproep aan Stein’s adres van de koepelorganisatie voor Europese Groenen om zich terug te trekken.

Geschiedenis laat zien dat beide groepen niet heel groot zullen zijn. In eerdere verkiezingen waren de uiteindelijk resultaten voor Stein’s Groenen en andere third parties uiteindelijk ook lager dan in de peilingen. Al kan een uitslag zo klein alsnog een verschil maken.

Swing States

Volgens Jade zorgt het kiescollege ervoor dat mensen zich niet gehoord voelen in Amerika. “Ik heb het gevoel alsof ik op de democraten moet stemmen omdat er geen andere keuze is. Mijn stem doet er niet echt toe in dit land, alleen het kiescollege.” Hen woont in één van de belangrijkste swing states van Amerika, Pennsylvania, die met 19 kiesmannen het verschil kan maken deze verkiezingen. Wie Pennsylvania wint, wint hoogst waarschijnlijk het presidentschap. Zowel Kamala Harris als Donald Trump richten daarom al hun pijlen op Pennsylvania, maar hier houdt Jade zich zelf helemaal niet mee bezig.“Het wonen in een swing state beïnvloedt mijn keuze helemaal niet. Mijn keuze is gebaseerd op de beschikbare kandidaten en hun beleid.” Maar hen is wel degelijk bezig met de mogelijke uitslag en wat deze voor hen zou betekenen.” Ik heb het gevoel alsof mijn leven in gevaar is als Donald Trump wint. Als Kamala Harris zou winnen, dan zou ik me alsnog verschrikkelijk voelen, maar tenminste veilig. Waarschijnlijk zal ik meer schulden hebben want ik weet niet of zij daadwerkelijk de kosten van levensonderhoud gaat verbeteren.”

De Toekomst van de Third Party

Die kritieken op Stein zijn niet de enige die de Amerikaanse Groenen te voorduren krijgen. Zij worden gezien als onserieus en opportunistisch, door bij elke verkiezing weer mee te doen, maar in de vier jaar daartussen geen moeite te nemen voor bewegingsopbouw of campagne. Daarbij zouden zij schade toe doen aan de steeds grotere groep die vindt dat VS geen tweepartijen stelsel meer zou moeten kennen.

Een meerderheid van de Amerikaanse bevolking namelijk volgens peilingen voor het wijzigen van de grondwet om de Electoral College het kiesmannen-systeem af te schaffen, en over te stappen op de national popular vote. Bij de presidentsverkiezingen betekent dat, dat degene die nationaal de meeste stemmen pakt, wint. Ook is de groep die vind dat er meer dan twee aanwezige politieke partijen zou moeten zijn groot, voornamelijk onder jongeren die zich door zowel de Democraten als Republikeinen niet aangesproken voelen. Er moet daarentegen wel vertrouwen zijn in de andere partijen, iets wat er bij de Groenen maar weinig is.

De Libertariërs anders? Ook daar zijn de kritieken op de partij aanwezig. Zij zijn actiever dan de Groenen, en zitten zelfs in een paar lokale overheden, alleen zijn zij regionaal vrij verschillend. De nationale partijen kennen lokale partijen, die allemaal hun eigen meningen en platforms mogen hebben. Doordat de Libertariërs voornamelijk strijden voor een zwaar gereduceerde overheid en wetgeving, hebben zij progressievere groepen die bijvoorbeeld erg pro-LHBTI zijn, tot meer gure complottheorie groepen.

Keuze

Morgen moet Jade, samen met alle andere nog twijfelende kiezers, dan écht een keuze maken. Voor linkse kiezers in Amerika wordt het een zware afweging: stem ik naar mijn geweten, of doe ik er alles aan om Donald Trump te weren uit het Witte Huis? Iedereen moet hierin hun eigen afweging maken. Nu we nog maar een dag verwijderd zijn van het sluiten van de stembussen, vraag ik nogmaals aan Jade of hen al een keuze heeft kunnen maken. Het antwoord: toch de democraten. “Hoe erg ik ook niet wil stemmen, ik ga toch maar voor de democraten. Het is de beste manier om Trump te weren, en een tweede presidentschap van Trump zou een nachtmerrie voor mij zijn.”