Opiniestuk: Verander het system: meer succes!

‘Die ene melding’ is een rubriek in de Volkskrant waarin Wil Thijssen politiemensen interviewt over de speciale gebeurtenissen tijdens hun werk. Zo kwam er 21 november 2021 een stuk uit waarin Andrea den Heijer aan het woord was over een ex-tbs’er, Leroy. Leroy kwam in haar wijk terecht in een kamertje van 9 vierkante meter, waar hij helaas wederom doorsloeg en terugviel in zijn oude gedrag. De hulpverleners? Zij vertelden hem dat, als hij zich niet gedroeg, ze hem dan niet meer zouden helpen. De vraag naar wat misgaat, beantwoordt Andrea den Heijer als volgt: ‘de omstandigheden’. Volgens haar zitten de omstandigheden de hulpdiensten tegen, maar volgens ons is het probleem het systeem van de hulpdiensten (Volkskrant, 2021). Vanuit DWARS Limburg schrijven we dit stuk om te laten zien dat we geloven dat, wanneer in dit systeem de benadering richting ex-tbs’ers (en andere mensen die in de gevangenis hebben gezeten) veranderen, het meer succes oplevert. Hieronder leggen we uit waarom we dat denken.

Als je dit verhaal leest, denk je als lezer al snel: ‘Waarom moet een wijkagent een band opbouwen met iemand die op de radar van de zorgverlening staat? Waarom krijgt deze man tijdens zijn re-integratie proces in de maatschappij geen hulp met het zoeken naar een goede woonplek, of naar een fatsoenlijke baan? Het is duidelijk dat hij in de gaten gehouden werd, maar waarom greep niemand eerder in?’ Het antwoord is simpel: het systeem waarin deze ex-tbs’er terecht kwam is vrijwel altijd gedoemd om te falen.

Het systeem is ooit bedacht om de mensen, die een misdaad hadden begaan, op te sluiten en daarmee te straffen, met het idee dat ze daarna van hun fouten zouden hebben geleerd, en geen misdaad meer zouden begaan. Na nader onderzoek lijken taakstraffen daar een betere straf voor, zeker bij kleine misdrijven (Universiteit Leiden, 2021). Op deze manier is, volgens onderzoek van de universiteit Leiden, het geven van een gevangenisstraf eigenlijke een extreme en gedwongen vorm van therapie geworden . De gevangenisstraf wordt gecombineerd met therapie als een soort “leerschool” om niet meer dezelfde fout te maken (Universiteit Leiden, 2021). Het probleem hierin is dat het doel van gevangenissen is veranderd, maar de gevangenis zelf niet, net als de mensen die werken in het systeem zoals bewakers en rechters. Het idee van een “leerschool” slaagt dan ook niet: 47% van de ex-gedetineerde pleegt binnen twee jaar opnieuw een strafbaar feit, net als Leroy (WODC, 2019). Vaak kunnen ex-gedetineerden geen werk vinden, hoppen van baantje naar baantje, verblijven in ellendige woonsituaties en hebben weinig sociale contacten (Universiteit Leiden, 2021). Het klinkt ook heel logisch: Als je in een leerschool terecht komt die is ingericht als strafkamp, dan voel je absoluut niet geholpen. Misschien is het een optie de gevangenis te accepteren als leerschool en niet te doen alsof de meer straffende houding zoals vroeger beter werkt, integendeel zelfs. Maak een gevangenis ‘flexibeler’ en ‘liever’: een houding van meer tolerantie, vrijheid, acceptatie en elkaar zien en horen zou een ex-gedetineerde eerder hoopvoller kunnen maken. Daarnaast zou het ook meer breken met onze huidige ‘afrekencultuur’.

Volgens het onderzoek van de universiteit Leiden is er vooral veel behoefte aan hulp buiten de gevangenis, om te zoeken naar werkgelegenheid (Universiteit Leiden, 2021). Volgens ons stopt het niet bij hulp voor het zoeken naar werkgelegenheid. Er is een langdurig re-integratietraject nodig waarbij ex-gedetineerde en zeker ex-tbs’ers begeleid worden in alle dingen waar ze tegen aanlopen. Het zoeken van een baan is daar een van, maar ook het zoeken naar een huis, het hebben van trainingen voor bijvoorbeeld woedebeheersing en de mogelijkheid tot een opleiding. Want wie perspectief en vertrouwen krijgt van anderen om te kunnen groeien, heeft meer hoop op een betere toekomst en hoeft de supermarkt niet te beroven voor een klein beetje geld. En de oplossingen hiervoor zijn simpel: hulpverleners, voorrang bij wachtrijen en nog een keer: hulpverleners. Maar dan van die echte, die niet hun cliënt wegduwen naar een wijkagent, maar die zelf een band opbouwen, die de tijd nemen voor écht luisteren naar en het zien en horen van hun cliënt. Met andere woorden, een houding richting de cliënt die vertrouwen, begrip en medemenselijkheid uitspreekt, zou meer succes (kunnen) hebben.

Referenties
Universiteit Leiden (2021). Passende straffen. Geraadpleegd op 28 februari 2022 van https://www.universiteitleiden.nl/wetenschapsdossiers/passende-straffen
De Volkskrant (2021). ‘Ik loop met een kankergroot mes’. Geraadpleegd op 28 februari 2022 van https://www.volkskrant.nl/mensen/ik-loop-met-een-kankergroot-mes~b7446e68/
WODC (2019). Stijging recidive onder jeugdige daders. Geraadpleegd op 28 februari 2022 van https://www.wodc.nl/actueel/nieuws/2019/07/01/stijging-recidive-onder-jeugdige- daders