Burkina Faso, ook wel ‘Het land van de eerlijke mensen’, heeft niet altijd deze naam gehad. Het gebied waar het land ligt is al een lange tijd bewoond en heeft een chaotische geschiedenis. De naam Burkina Faso komt van de veelal door links bekende marxistische president Thomas Sankara. Hoewel zijn regeerperiode maar kort was, heeft hij de politieke en sociale cultuur van het land voor altijd veranderd. Maar voordat we gaan lezen over zijn coup, zijn hervormingen voor Burkina Faso en de gewelddadige gevolgen daarvan, gaan we kort stilstaan bij haar voorgeschiedenis.

De oorsprong van Burkina Faso

Burkina Faso is een multiculturele staat, waarvan ruim de helft van de bewoners afstamt van de Mossi stam. Deze stam leeft sinds de 11de eeuw in West-Afrika en heeft door de eeuwen heen meerdere koninkrijken gesticht. Deze waren onafgebroken met elkaar en omliggende rijken in oorlog over macht, grondstoffen en tot slaaf gemaakten. Er kwam pas een einde aan deze onderlinge strijd toen in 1896 Frankrijk het gebied koloniseerde. De stammen trokken samen op om de Fransen te verjagen. Maar, door de moderne technieken wonnen de Fransen, waarna ze de kolonie Opper-Volta stichten. De kolonie was vernoemd naar de rivier Volta die er ten zuiden van stroomt.

Na een koloniale periode van uitbuiting, racisme en onderdrukking kreeg Opper-Volta stapsgewijs onafhankelijkheid. In 1960 werd het officieel een onafhankelijk land met een presidentiële democratie. Haar democratische tijdperk zou van korte duur zijn. Zes jaar na haar onafhankelijkheid nam het leger met een staatsgreep de macht over. Er zouden er de komende 15 jaar nog veel volgen, waarbij die van 1983 de geschiedenis van het land voorgoed veranderde.

Thomas Sankara: een revolutionair met een visie

Thomas Sankara maakte op zeer jonge leeftijd carrière in het leger van Opper-Volta. Op 19 jarige leeftijd nam hij in 1970 deel aan een officierstraining op Madagaskar, waar hij in zijn vrije tijd de werken van Marx, Lenin en Mao las. Hij raakte geïnspireerd door het revolutionaire gedachtegoed en droomde van een vrij en onafhankelijk Opper-Volta. Eenmaal terug in zijn thuisland werd hij populair onder de bevolking door zijn rol in de oorlog met Mali. Hierdoor kreeg hij in 1981 de ministerpost van Minister van Informatie onder de militaire juntaEen militaire junta is een regering die bestaat uit het leger. Vaak wordt deze gevormd nadat het leger een staatsgreep heeft gepleegd in een democratisch land. die toen regeerde. In deze rol vocht hij voor radicale persvrijheid, wat hem nog populairder maakte onder de bevolking. Toen de junta politieke partijen en vakbonden wilde verbieden kwamen de progressieve delen van het leger in opstand. Ze pleegden nog een staatsgreep waarbij Sankara zich omhoog werkte tot minister-president onder president Ouédraogo. Ook in deze regering bleef Sankara progressieve ideeën naar voren schuiven, waardoor hij vaak ruzie kreeg met de conservatieve Ouédraogo. Één ruzie liep zo hoog op dat Ouédraogo Sankara liet arresteren. Veel Burkinezen waren woedend over de arrestatie en massa protesten braken uit. Sankara’s beste vriend en mede-militair Compaoré maakte gebruik van deze woede om in 1983 de macht te grijpen. Sankara werd bevrijd en kreeg de hoogste functie van Opper-Volta: president.

Sankara aan de macht

Ondanks dat Sankara geïnspireerd was door socialistische werken, weigerde hij zichzelf socialist te noemen. Liever bestempelde hij zichzelf als een anti-imperialist. Zijn belangrijkste doel was om van Opper-Volta een zelfvoorzienend land te maken. Het moest zo snel mogelijk economisch onafhankelijk worden van Westerse kapitalistische landen, specifiek haar oud-koloniale overheerser Frankrijk. Als eerste stap hernoemde Sankara Opper-Volta naar het nu bekende Burkina Faso om zich te ontdoen van haar koloniale verleden. Daarna volgden verschillende hervormingen om het land te moderniseren. Door de landbouwgrond te herverdelen lukte het hem om de regio voor het eerst in eeuwen te voorzien van voldoende eten. Verder werden miljoenen Burkinezen gevaccineerd tegen ziektes als de mazelen, werden dorpen en steden met elkaar verbonden door wegen en sporen en lukte het Sankara om door onderwijs gratis te maken laaggeletterdheidLaaggeletterd betekend dat iemand elke dag moeite heeft met het begrijpen van teksten omdat die niet goed genoeg kan lezen. Laaggetterdheid van een land staat voor het percentage mensen die dit niet kan.terug te brengen van 93% naar 13%.

Behalve dat Sankara hervormingen doorvoerde om Burkina Faso op gelijke voet te krijgen met andere ontwikkelde landen, was hij ook zijn tijd vooruit. Hij was een groots voorvechter voor vrouwenrechten. Zo liet hij vrouwen toe tot zijn regering en verbood hij de besnijdenis van meisjes. Verder was hij buitengewoon druk bezig met de natuur van het land. Om verwoestijning tegen te gaan liet hij duizenden bomen aanplanten en maakte hij houtkap illegaal.

Op politiek front pakte hij de corruptie en het overtollige luxe leven van de overheid aan. De dure Mercedessen werden ingeruild voor kleine Renault 5’s, ambtenaren moesten een deel van hun loon afdragen aan goede doelen en Sankara weigerde een airco in zijn kantoor totdat zijn bevolking die ook zou hebben. Internationaal werd Burkina Faso wereldberoemd door hoe Sankara kritiek durfde te leveren op gevoelige onderwerpen, zoals de onderdrukking van de Palestijnen of het Apartheid-beleid van Zuid-Afrika.Het Apartheid-beleid van Zuid-Afrika was een periode in Zuid-Afrika waarbij per wet was besloten dat zwarte mensen en witte mensen gescheiden van elkaar moesten leven. Zo hadden ze aparte leefplekken en openbare toiletten, waarbij vaak de zwarte mensen minder goede voorzieningen hadden. Verder keerde hij het Westen de rug toe door buitenlandse hulp af te slaan, want hij was van mening dat dit buitenlandse grootmachten te veel invloed zouden geven op Burkina Faso.

Deze populariteit was daarentegen van korte duur. Tegelijkertijd met deze hervormingen onderdrukte Sankara alle vormen van oppositie en waren organisaties als Amnesty International kritisch over de staat van mensenrechten in Burkina Faso. Verschillende overheidsorganen werden opgericht onder het mom van het beschermen van de revolutie, zoals het Comité voor de Verdediging van de Revolutie en de Revolutionaire VolksTribunalen. Het Comité ontwikkelde zich als knokploeg die iedere vorm van tegenspraak letterlijk uit elkaar sloeg. NGO’sEen NGO is een organisatie die onafhankelijk is van overheden, maar zich wel bezig houdt met maatschappelijke problemen. Voorbeelden hiervan zijn Amnesty International, Pax en MilieuDefensie. en vakbonden werden met de knuppel bestreden en uiteindelijk illegaal. De VolksTribunalen hadden als doel om corruptie uit te bannen door het volk zelf recht te laten spreken. Deze Tribunalen werden daarentegen al snel showprocessenShowprocessen zijn rechtszaken waarvan de uitspraak eigenlijk al vast staat. De rechter is vaak gekozen door de overheid en zal die daarom altijd gelijk geven. waar een eerlijk proces ver te zoeken was. ‘Luie’ werknemers werden veroordeeld tot onbetaald werken en mensen die ook maar verdacht werden van het oneens zijn met Sankara’s beleid kregen de doodstraf. Door zijn regeerperiode heen concentreerde de macht zich bij een klein groepje militaire officieren, tot onvrede van de bevolking.

Burkina Faso na Sankara

Ondanks dat Burkina Faso door Sankara onherkenbaar veranderde, was zijn regeerperiode maar kort. De onvrede onder de meer gematigde militairen nam toe doordat Sankara het land vervreemdde van het Westen. In 1987 werd Sankara vermoord door zijn vriend Compaoré, die daarna 27 jaar regeerde zonder echte oppositie. De Franse invloed bleek nog niet verdwenen uit Burkina Faso, want in 2020 werd bekend dat de Franse geheime dienst de staatsgreep van Compaoré had gesponsord. Compaorés presidentschap was getekend door onrust en volksprotesten. Het lukte hem namelijk niet om de populariteit van Sankara uit te wissen. Sankaristen verenigden zich in de burgerbeweging Burger Bezems, die nationaal bekend werd door rapmuziek, massademonstraties en evenementen waarbij burgers samen de straat gingen schoonmaken. In 2014 resulteerde hun aanhoudende massademonstraties tot het aftreden van Compaoré.

Voor het eerst werden vrije verkiezingen uitgeschreven. Het is lastig om uitvoerig te schrijven over de politieke partijen die meededen, aangezien ze maar een kleine rol hebben gespeeld in het land en er daardoor weinig over ze geschreven is. Een rode draad die we wel kunnen vinden over de politiek van het land, is dat door de invloed van Sankara’s populariteit bijna elke politieke partij zich links noemt. De tot 2024 minister-president Tambèla, later meer over hem, verwoordt het het helderst: ‘Een politieke stroming buiten het gedachtegoed van Sankara is ondenkbaar voor Burkina Faso’.

Een fragiele democratie

De fragiele democratie van Burkina Faso speelt zich af in de Nationale Vergadering, een parlement met 127 leden. De verkiezingen, die georganiseerd worden door docenten, lijken op die van de Verenigde Staten. De burgers stemmen in één van de 45 kiesdistricten, die gekoppeld zijn aan een bepaald aantal zetels in de Nationale Vergadering. De paar verkiezingen die zijn gehouden verliepen door Jihadistisch geweld en politieke onrust zeer rommelig. Tot 2014 werd het Congres voor Democratie en Vooruitgang van president Compaoré zonder oppositie ‘herkozen’. Nadat Compaoré werd verjaagd ging de partij terug naar haar sociaaldemocratische roots en zakte ze tot de derde partij van het land.

Het Congres is ingehaald door de VolksBeweging voor Vooruitgang, een progressieve sociaaldemocratische partij die internationaal onderdeel is van de Progressieve Alliantie, waar onze GL/PvdA lid van is, en de Internationale Socialisten. In de twee vrije verkiezingen van het land heeft de partij beide keren meer dan de helft van de zetels gehaald met beloftes van hervorming, landverdeling en een einde aan de politieke onrust. Wat ons brengt tot de enige andere partij die 10 jaar geleden een kans maakte om de grootste te worden, de Unie voor Progressie en Hervorming. Een brede liberaal democratische centrumpartij is onderdeel van de Internationale Liberalen, net als onze VVD & D66. Uniek aan haar geluid is dat ze de enige, naast een kleine splinterpartij, is die zich niet binnen de progressieve of socialistische hoek plaatst. Verder heeft de politiek rond de 16 kleine partijen, die hooguit een paar zetels behalen.

Toch is de invloed van deze partijen beperkt gebleven. Door aanhoudende economische problemen en Jihadistisch geweld werd de regering onder leiding van de VolksBeweging voor Vooruitgang in januari 2022 afgezet door het leger. Ook die junta overleefde het jaar niet, nadat kapitein Traoré in september van datzelfde jaar een nieuwe staatsgreep pleegde. Hij ontsloeg het parlement, versnipperde de grondwet en benoemde een oud-kabinetslid van Sankara, Tambèla, tot minister-president. Om Sankara te eren, en om zijn eigen gezag veilig te stellen, benoemde hij Sankara tot nationale held, werd Sankara’s sterfdag een nationale rouwdag en werd de hoofdstraat van de hoofdstad vernoemd naar hem. In stijl van de anti-imperialistische revolutionair nationaliseerde hij de mijnbouw en onderdrukt hij de Burkinese bevolking.

En nu?

Links en Burkina Faso zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Door Sankara’s coup in 1983 werd de linkse stroming, helaas op een autoritaire wijze, de enig geaccepteerde politieke kleur binnen het land. Ondanks dat zijn daadkracht het land veranderde van een achtergebleven kolonie tot een semi-moderne staat, lukte het Burkina Faso nooit om echt uit haar economische en gewelddadige problemen te komen. Vandaag de dag zwaait het leger opnieuw met de scepter. Nu Traoré het bekend heeft gemaakt dat hij een groot fan is van Poetin, lijkt een democratisch Burkina Faso verre toekomstmuziek.